8 min Problemów z jedzeniem u dziecka nie wolno bagatelizować, nawet jeżeli zaczynają się bardzo niewinnie. Zarówno zwykły, trwający przez dłuższy czas brak apetytu u dzieci oraz poważniejsze zaburzenia żywieniowe, takie jak otyłość, anoreksja czy bulimia, wymagają odpowiedniego rozpoznania i leczenia.
Bardzo często zaburzenia odżywiania u dzieci są związane z innymi problemami, z którymi boryka się nastoletni syn lub córka. Warto codziennie rozmawiać z dzieckiem, aby wiedzieć, co u niego się dzieje, jak radzi sobie w szkole i jak możemy mu pomóc w niełatwym okresie dojrzewania.
W tym artykule wspólnie z psycholożką kliniczną i ekspertką ds. wsparcia rodzicielskiego – Dr Giusy Di Profio oraz Michaliną Klukowską (@u_wojtusia_na_talerzu) – twórczynią internetową i specjalistką w zakresie dietetyki pediatrycznej oraz autorką książki “Chrup! Mlask! Mniam!”, przyjrzymy się rodzajom zaburzeń odżywiania, poznamy ich najczęstsze przyczyny i doradzimy rodzicom jak rozpoznać zaburzenia odżywiania u swoich dzieci.
Co to jest zaburzenie odżywiania? Ekspert odpowiada!
Zaburzenia odżywiania lub zaburzenia jedzenia to choroby, które dotykają zarówno dzieci, jak i dorosłych. Charakteryzują się zaburzeniami łaknienia o podłożu psychicznym.
Zdaniem lekarzy zaburzenia odżywiania to najczęściej objawy tego, co przeżywa osoba chora, czyli ból, stres, strach, samotność, niska samoocena. Mechanizmy chorób odżywiania są często niezrozumiałe dla samego chorego, a jego zachowania np. objadanie się i wywoływanie wymiotów, to najczęściej działania kompulsywne.
Poważne zaburzenia odżywiania wymagają specjalistycznego leczenia prowadzonego przez psychologa, psychiatrę lub dietetyka. Nieleczone mogą doprowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, a w długim czasie nawet do śmierci. Wczesne wykrycie i leczenie zaburzeń odżywiania jest kluczowe dla poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia, zwłaszcza u dzieci.
Czy problemy z jedzeniem u dziecka zawsze oznaczają zaburzenia odżywiania?
Począwszy od pierwszych dni życia dziecka, aż do okresu dojrzewania, zdaniem ekspertki Dr Giusy Di Profio, mogą występować okresowe epizody związane z odmową jedzenia.
Rodzice nie powinni się niepokoić, jeśli dziecko nie ma apetytu, gdy na przykład przechodzeni przez trudny okres lub istotną zmianę. Również wydarzenia takie jak okres odstawiania od piersi, kiedy do diety dziecka wprowadzane są pokarmy stałe, narodziny rodzeństwa, zmiana domu lub szkoły, mogą powodować brak apetytu u dzieci.
“W nadzwyczajnych sytuacjach życiowych odmowa jedzenia jest naturalnym zjawiskiem dla organizmu i zazwyczaj ustępuje z czasem.” – mówi Dr Giusy Di Profio. Ekspertka wskazuje także, że “niektóre dzieci wykazują słaby apetyt i odmowę spożywania niektórych konkretnych produktów spożywczych. Takie dzieci potocznie nazywa się niejadkami, jednak ich zachowanie nie oznacza wcale zaburzeń odżywiania.”
Jakie są najczęstsze zaburzenia odżywiania u dzieci?
Zaburzenia odżywiania u dzieci mogą przybierać różną formę. Istnieje jednak kilka charakterystycznych chorób odżywiania, które pojawiają się u dzieci w wieku rozwojowym. Najczęstsze rodzaje zaburzeń odżywiania okiem ekspertki to:
- Pica, czyli zaburzenie psychiczne polegające na uporczywym spożywaniu substancji niejadalnych, takich jak papier, glina, brud, włosy, kreda, sznurek, wełna, przez co najmniej 1 miesiąc.
- Zaburzenia wybiórczego jedzenia, które objawiają się tym, że dzieci jedzą tylko niektóre rodzaje żywności, z wyłączeniem wszystkich innych. Zaburzenie to wiąże się ze znaczną utratą wagi. Jednak uwaga, jeżeli dziecko jest po prostu wybrednym niejadkiem, ale ze względu na swoje wybory żywieniowe nie traci wagi, nie jest to zaburzenie odżywiania, a raczej trudności z właściwym zachowaniem się przy stole.
- Anoreksja (jadłowstręt psychiczny), czyli zaburzenie odżywiania polegające na celowej, niezdrowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Jednocześnie zaburzony jest obraz własnego ciała i występuje lęk przed przybraniem na wadze.
- Bulimia (żarłoczność psychiczna), to epizody objadania się, w których dziecko, najczęściej nastolatki, w ograniczonym czasie zjadają nadmierną ilość pokarmu, a następnie wywołują wymioty lub zażywają środki przeczyszczające.
- Zaburzenie z napadami objadania się (ang. Binge Eating Disorder), jest podobne do bulimii, ale towarzyszy mu często nadmierny przyrost masy ciała, ponieważ osoba chora nie wykazuje ekstremalnych zachowań związanych z kontrolą wagi.
W porze posiłków zadbaj o dobrą atmosferę podczas ich spożywania. Nie wywieraj na dziecku presji i nie obiecuj też nagród i kar za zjedzenie lub niezjedzenie obiadu.
Przyczyny zaburzeń odżywiania – co może być źródłem problemu u dziecka?
Psychologowie dziecięcy są ze sobą zgodni, że przyczyny zaburzeń odżywiania są złożone. Dr Giusy Di Profio wskazuje, że warto traktować je jako rezultat czynników genetycznych, biologicznych i psychologicznych, które występują na skutek różnych zdarzeń środowiskowych i inicjują zaburzenie odżywiania.
Przyczyny zaburzeń odżywiania możemy podzielić na: czynniki genetyczne (np. temperament dziecka), czynniki środowiskowe (np. Dysfunkcyjna relacja i interakcja między matką a dzieckiem), czynniki psychologiczne (np. niska samoocena).
Dodatkowo przyczyną zaburzeń odżywiania u dzieci mogą być czynniki środowiskowe i rodzinne, takie jak nadmierny stres, wykluczenie społeczne, przemoc fizyczna lub psychiczna oraz trauma.
Dietetyk pediatryczna Michalina Klukowska dodaje do tego więcej informacji. Jak mówi “Podczas rozszerzania diety nie ma nic dziwnego w napotykaniu pewnych trudności, bo pojawiające się utrudnienia mogą mieć podłoże zarówno fizjologiczne, jak i zdrowotne.”
“Dlatego za każdym razem, gdy u naszych dzieci obserwujemy np. utrzymujące się przez kilka tygodni niezainteresowanie jedzeniem czy niechęć do chwytania produktów do rączki, nietolerowanie niektórych konsystencji, warto zachować czujność i przyjrzeć się temu dokładniej.” – radzi.
Ekspertka wskazuje także, że nierzadko takie sytuacje wymagają interwencji specjalisty i są powiązane z konkretnymi sytuacjami, np. nieprawidłowa budowa wędzidełka, zaburzenia integracji sensorycznej w obrębie jamy ustnej lub dłoni, obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe, anemia, a także alergia pokarmowa.
“Na późniejszym etapie rozwoju może także pojawić się wybiórczość pokarmowa lub neofobia żywieniowa, które coraz częściej traktuje się jako etap rozwoju występujący między 2. a 6. rokiem życia” – podsumowuje Michalina Klukowska.
Jakie są pierwsze objawy zaburzeń odżywiania, na które warto zwrócić uwagę?
Zdaniem psycholożki klinicznej Dr Giusy Di Profio, najczęstsze objawy zaburzenia odżywiania u dzieci, na które warto zwrócić szczególną uwagę to:
- nadpobudliwość i drażliwość,
- nadmierne zmęczenie,
- utrzymująca się przedwczesna niechęć do przyjmowania pokarmu,
- sprzeciw wobec czynności jedzenia,
- silna złość,
- brak zainteresowania jedzeniem,
- tendencje do wypluwania, rozlewania jedzenia z talerza
- wymiotowanie zjedzonym pokarmem.
W przypadku nastolatków objawy zaburzeń odżywiania obejmują najczęściej:
- nadmierne zainteresowanie własną wagą i sprawnością fizyczną,
- zła dieta, uboga w składniki odżywcze,
- nadmierne objadanie się (zwłaszcza przed snem),
- wymioty,
- nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub tabletek odchudzających.
Jak podkreśla Di Profio, jeżeli wskazane powyżej objawy utrzymują się przez miesiąc lub dłużej, mogą wskazywać na zaburzenie odżywiania u dziecka.
W przypadku nastolatków niska samoocena i brak akceptacji własnego ciała mogą być przyczyną powstania zaburzeń w relacji z jedzeniem. Mama dwóch chłopców – Michalina, wskazuje, że niestety w obecnym świecie nie jest o to trudno, ponieważ na każdym kroku powielany jest wizerunek szczupłego, idealnego ciała – szczególnie kobiecego. Dlatego też zaburzenia odżywiania takie jak np. anoreksja i bulimia częściej dotykają młode dziewczyny i kobiety niż chłopców, czy mężczyzn, które chcą być takie jak ich sławne idolki.
“Odnoszę jednak wrażenie, że w ostatnim czasie to się zmienia, widać to szczególnie w social mediach, gdzie coraz więcej kobiet mówi o akceptacji siebie, swojego ciała bez względu na figurę.” – dodaje.
W jakim wieku mogą pojawić się problemy z jedzeniem u dzieci?
Niemowlęta i małe dzieci mogą wykazywać objawy zaburzeń odżywiania już w pierwszych miesiącach życia – tłumaczy ekspertka Di Profio. Dlatego bardzo ważne jest, aby być uważnym rodzicem i zgłaszać pediatrze wszelkie nieprawidłowości związane z relacją dziecka z jedzeniem.
Najczęstszy wiek wystąpienia niektórych zaburzeń odżywiania, takich jak pica, dysfagia czy jedzenie wybiórcze to około 18 miesięcy. Twórczyni internetowa Michalina Klukowska tłumaczy jednak, że jeśli przyczyna wynika np. z nieprawidłowej budowy wędzidełka, to problemy mogą pojawić się już na początku rozszerzania diety.
Jak dodaje, może jednak zdarzyć się tak, że mimo braku trudności na etapie zapoznawania z nowymi pokarmami, przyjdzie moment, w którym u naszego dziecka te zaburzenia wystąpią.
Dietetyk Klukowska wskazuje także, że między 2 a 5 rokiem życia może pojawić się neofobia żywieniowa, którą coraz częściej uważa się za naturalny etap rozwoju dziecka. Charakteryzuje się niechęcią do próbowania nowych potraw i preferowaniem tylko tych znanych i lubianych. Czasami musi upłynąć naprawdę sporo czasu, zanim dziecko przekona się, że nowości wcale nie są złe.
“Moim zdaniem, kluczową rolę we wspieraniu dziecka w okresie neofobii żywieniowej odgrywają rodzice, których zadaniem jest oswajanie dzieci z nowymi produktami. Istnieje mnóstwo sposobów na to, by zachęcić dziecko do jedzenia i wcale nie mam na myśli metod typu „za mamusię, za tatusia”, bo te mogą przynieść odwrotny skutek. Jednak oswajanie z nowymi produktami poprzez zabawę czy wspólne gotowanie mogą przynieść mnóstwo korzyści” – wyjaśnia twórczyni internetowa i mama dwóch chłopców Wojtka i Antka.
Jadłowstręt psychiczny (anoreksja) zwykle osiąga szczyt zachorowań między 13 a 18 rokiem życia. Żarłoczność psychiczna (bulimia) występuje najpóźniej, między 16 a 17 rokiem życia.
Problemy z jedzeniem u dziecka – jak im zapobiegać?
Wielu rodziców zastanawia się, jak rozmawiać z dzieckiem, które je za mało, bo myśli, że ma nadwagę lub odwrotnie. Jeśli nadwaga istnieje tylko w głowie dziecka, ważne jest, aby rozmawiać z nim w sposób, który nie podważa jego uczuć ani nie neguje jego doświadczeń. Warto skupić się na tym, jakie są zdrowe nawyki żywieniowe, zamiast mówić tylko o wadze. Dziecko powinno dążyć do tego, aby mieć zdrową relację z jedzeniem i ciałem, a rodzice powinni starać się w codziennych zadaniach promować pozytywny wizerunek ciała.
Jeżeli dziecko faktycznie boryka się z nadwagą, okażmy mu wsparcie i zachęcajmy do działań pro zdrowotnych. Dobrze jest zwrócić uwagę na jakość jedzenia, a nie tylko na jego ilość.
Warto stawiać na wartościowe produkty, bogate w składniki odżywcze i unikać jedzenia niezdrowych przekąsek. Zachęcaj dziecko, aby ograniczać ilość słodyczy i przetworzonej żywności, samemu będąc dobrym przykładem. Pamiętaj, że większość nawyków żywieniowych dziecko wynosi właśnie z domu.
Jeśli dziecko ma tendencję do jedzenia zbyt mało, warto zadbać o to, aby posiłki były atrakcyjne wizualnie i smakowo. W przypadku małych dzieci dobrze jest stopniowo wprowadzać nowe smaki i konsystencje, a także pozwolić na eksperymentowanie z jedzeniem pod nadzorem dorosłych. Świetnie sprawdzą się w tym celu zabawy sensoryczne z jedzeniem. Ważne jest również, aby zachęcać dziecko do jedzenia w regularnych godzinach, a nie na szybko, w pośpiechu.
Innym problemem, który często napotykają rodzice zwłaszcza młodszych dzieci, jest znalezienie czegoś, co naturalnie pobudza apetyt u dzieci. Owoce i warzywa, które są bogate w witaminy i minerały, a także zawierają naturalne cukry, mogą pobudzać apetyt dziecka. Kluczowe jest jednak podanie je dziecku w atrakcyjny sposób. Można na przykład wykonać kolorowe sałatki lub smoothies. Zwracaj też uwagę na nadmiernie przetworzoną żywnośc i słodzone napoje, które mogą hamować apetyt dziecka.
Sposób mówienia o jedzeniu dostosuj do wieku dziecka – radzi Michalina Klukowska
Inaczej rozmawia się na temat żywienia z maluchami w wieku przedszkolnym, a inaczej ze starszymi dziećmi. U najmłodszych świetnie sprawdzą się gry planszowe o tematyce jedzenia, urządzanie pikników, choćby w domu, zabawa w restaurację, teatrzyki, zabieranie dziecka na zakupy i pozwalanie na samodzielne wybieranie warzyw i owoców, a także wspólne gotowanie.
Bardzo fajnym sposobem na naukę zasad „zdrowego talerza” jest zabawa, w której pozwalamy dziecku na samodzielne skomponowanie posiłku. Polega ona na tym, że na środku stołu umieszczamy produkty z różnych kategorii: warzywa/owoce, produkty białkowe (mięso, jajka, nabiał, ryby) i węglowodany (ryż, kasza, ziemniaki, pieczywo) i pozwalamy dziecku skomponować swój posiłek. W ten sposób nie tylko dajemy dziecku poczucie samodzielności, ale także uczymy je dokonywania wyborów.
Z dziećmi w wieku szkolnym i nastolatkami jest zdecydowanie trudniej, chociażby ze względu na to, że panuje „moda na odchudzanie i bycie fit”. Młodzież, a w szczególności młode dziewczyny, pod presją ze strony rówieśników podejmują się restrykcyjnych diet, by osiągnąć idealną sylwetkę. Natomiast nie oznacza to, że jest za późno na to, by nauczyć dziecko zdrowego odżywiania.
Bardzo ważne jest to, by dać mu dobry przykład i zadbać o dietę swoją i domowników – warto wtedy zrezygnować z kupowania słodyczy, żywności wysoko przetworzonej i postrzeganej ogólnie jako niezdrowej. Nie bez znaczenia jest też to, by w miarę możliwości jeść posiłki wspólnie, przy jednym stole i w dobrej atmosferze.
Co więcej, jak podkreśla ekspertka, dietetyczka pediatryczna, każdy z nas preferuje posiłki, które są gęste energetycznie, tzn. w niewielkiej ilości pokarmu jest dużo kcal, ponieważ wynika to z naszej ewolucji i ma związek z chęcią przetrwania, a niekoniecznie ze zdrowym odżywianiem.
W jej ocenie, do produktów gęstych energetycznie zalicza się takie produkty jak chipsy, słodycze, frytki, gotowe sosy itp. Są one połączeniem smaku słonego i słodkiego, a także zawierają sporo tłuszczu. I choć smakują chyba wszystkim, nie mają nic wspólnego ze zdrowym odżywianiem. Nie oznacza to jednak, że zdrowe produkty, które nie zawierają w sobie cukru, soli i tłuszczu nie mogą być smaczne! Wręcz przeciwnie! Można przygotować naprawdę pyszne dania ze zdrowych i nieprzetworzonych produktów. I do takiego podejścia warto przekonywać szczególnie zabieganych na co dzień nastolatków.
Jak budować zdrowe nawyki związane z żywieniem?
Zdaniem ekspertki Michaliny Klukowskiej, bardzo duży wpływ na relację dziecka z jedzeniem i powstanie ewentualnych trudności mają nawyki żywieniowe panujące w domu i podejście rodziców do kwestii żywienia dziecka. Jeśli domownicy odżywiają się zdrowo, w ich diecie jest dużo warzyw i owoców, jedzą regularne i różnorodne posiłki i spożywają je w dobrej atmosferze, istnieje duża szansa, że dziecko także będzie chętniej jadło.
Natomiast jeśli nagradzamy nasze dzieci za zjedzenie posiłku lub karzemy za jego niezjedzenie, stosujemy sztuczki, by nakłonić je do jedzenia lub wręcz zmuszamy do posiłku, ryzyko rozwoju zaburzeń zwiększa się i wywołuje dodatkowo trudne emocje, które mogą mieć swoje odbicie w późniejszej relacji z jedzeniem.
W porze posiłków należy unikać bójek, krzyków, nagród i kar. Nie powtarzaj dziecku frazesów: „Jak wszystko zjesz, to kupię ci prezent” lub „Jak nie zjesz, to nie zabiorę cię do parku”.
Ważne jest również unikanie korzystania z ekranów podczas jedzenia posiłków. Zamiast dawać dziecku tablet lub włączać telewizor, po prostu usiądź z dzieckiem przy stole i spędź z nim czas – dodaje Di Profio.
Mamy nadzieję, że w tym artykule odpowiedzieliśmy na najczęstsze pytania rodziców dotyczące zaburzeń odżywiania u dzieci. Jeżeli podejrzewasz, że Twoje dziecko może zmagać się z zaburzeniami odżywiania, koniecznie zgłoś się po pomoc. Nie masz pewności, czy Twoje dziecko ma objawy zaburzeń odżywiania? Odezwij się w komentarzu – chętnie porozmawiamy!
