Sygmatyzm, czyli seplenienie u dzieci – skąd się bierze i jak je leczyć?

Seplenienie może być częścią normalnego etapu rozwoju mowy u dzieci. W początkowych latach życia dzieci często eksperymentują z dźwiękami i uczą się, jak prawidłowo je artykułować.

W przypadku niektórych głosek, takich jak sz, ż, cz, dż, błędy w wymowie mogą pojawiać się nawet do wieku przedszkolnego. Jednak gdy seplenienie utrzymuje się po piątym roku życia lub jest bardzo nasilone, może to wskazywać na patologiczne problemy z nauką mowy i wymagać interwencji logopedy.

Seplenienie obejmuje różne problemy artykulacyjne dotyczące 12 głosek języka polskiego:

• Nieumiejętność wymowy głosek szumiących sz, ż, cz, dż lub błędna ich wymowa – głoski mogą brzmieć nieprawidłowo, np. zbyt miękko.
• Nieumiejętność wymowy głosek syczących s, z, c, dz lub błędna wymowa, np. wymowa międzyzębowa lub boczna
• Nieumiejętność wymowy głosek ciszących ś, ź, ć, dź lub wymawianie ich z błędem.

W odniesieniu do seplenienia można mówić o problemach z jedną, kilkoma lub wszystkimi wymienionymi głoskami.

Rodzaje sygmatyzmu

Ewolucja wymowy głosek przez dziecko w praktyce

Grupy głosek ciszących, syczących i szumiących pojawiają się w mowie dziecka stopniowo. Na początku dziecko zazwyczaj potrafi wymówić jedynie głoski ciszące ś, ź, ć, dź. Na tym etapie rozwoju te głoski zastępują dźwięki syczące s, z, c, dz oraz szumiące sz, rz, cz, dż. Bardzo często wówczas zamiast poprawnej wymowy słów „sowa” i „szafa” dziecko wymawia słowa  typu „siowa” i „siafa”. Zjawisko to jest powszechne, gdy dziecko zaczyna wymawiać głoski syczące, co następuje zazwyczaj około 3-4 roku życia.

W późniejszym okresie, gdy dziecko zaczyna wymawiać głoski syczące s, z, c, dz, jego mowa staje się bardziej dojrzała. Głoski te zaczynają zastępować dźwięki szumiące sz, rz, cz, dż, co skutkuje prawidłową wymową słów typu „sowa”, ale również jeszcze niedoskonałą wymową typu „szafa” – „safa”. W wieku około 5-6 lat, dziecko powinno już opanować głoski szumiące, co pozwala na poprawną wymowę trudniejszych słów. Wtedy w końcu „safa” staje się poprawnie wymawianą „szafą”.

Seplenienie rozwija się zazwyczaj w wyniku wrodzonych zaburzeń wymowy głosek, ale może być również efektem bardziej błahych powodów, takich jak niedbałe i pospieszne wysławianie się oraz niestarannej, nie korygowanej przez rodzica artykulacji. Wiele czynników może przyczynić się do powstania seplenienia u dzieci. Mogą pojawić się wśród nich:

1. Nieprawidłowości w budowie narządów mowy. Często problem wynika z niewłaściwego kształtu języka, który może być zbyt gruby, zbyt duży, zbyt długi lub mieć niewłaściwą długość wędzidełka podjęzykowego. Takie anomalie anatomiczne mogą utrudniać dziecku prawidłową artykulację dźwięków.
2. Problemy ze słuchem. Dzieci, które mają trudności ze słyszeniem, mogą nie być w stanie prawidłowo rozróżniać i naśladować dźwięków mowy, co prowadzi do nieprawidłowej wymowy głosek.
3. Nieprawidłowe wzorce mowy. Dzieci często uczą się mowy przez naśladowanie dorosłych i rówieśników. Jeśli wzorce mowy, które słyszą i naśladują, są nieprawidłowe, mogą one przyswoić nieprawidłową artykulację głosek. Niedbała wymowa w otoczeniu dziecka może prowadzić do utrwalenia się błędnych nawyków.
4. Opóźnienia w rozwoju mowy. Dzieci, które rozwijają się wolniej w zakresie komunikacji, mogą mieć trudności z opanowaniem prawidłowej artykulacji głosek w odpowiednim czasie.
5. Wady zgryzu. Nieprawidłowy zgryz może wpływać na sposób, w jaki dziecko wymawia dźwięki. Wady zgryzu, takie jak przodozgryz czy tyłozgryz, mogą utrudniać prawidłowe ułożenie języka i warg, co z kolei prowadzi do seplenienia.
6. Krótkie wędzidełko języka. Problem zwany również ankyloglosją, ogranicza ruchomość języka. Może to powodować trudności w prawidłowym artykułowaniu dźwięków, zwłaszcza tych, które wymagają precyzyjnego ułożenia języka.
7. Niewłaściwe nawyki artykulacyjne. Czasami seplenienie rozwija się samoistnie w wyniku niewłaściwych nawyków artykulacyjnych. Dzieci, które nie były uczone prawidłowej wymowy od wczesnego wieku, mogą przyzwyczaić się do błędnej artykulacji, co utrudnia późniejsze korygowanie problemu.

Seplenienie można rozpoznać, jeśli język dziecka wciska się między zęby podczas mówienia. Warto wtedy jak najszybciej udać się do logopedy, nawet z kilkuletnim maluszkiem, aby uniknąć utrwalenia błędnych nawyków artykulacyjnych.

Seplenienie nie ustępuje samoistnie, a wada może się pogłębiać, ponieważ dziecko zaczyna na stałe używać nieprawidłowych dźwięków i przestaje zauważać, że mówi wadliwie.

Praktyczne wskazówki dla rodziców

• Zachęcanie do starannej wymowy: codzienne przypominanie dziecku o starannym wymawianiu słów może pomóc w korygowaniu drobnych błędów artykulacyjnych. Pomóc może także modelowanie poprawnej wymowy przez rodziców i opiekunów.
• Ćwiczenia domowe: proste ćwiczenia logopedyczne, takie jak dmuchanie piórek, nadmuchiwanie balonów czy zabawy z lusterkiem, mogą wspierać rozwój prawidłowej artykulacji.
• Czytanie i powtarzanie: czytanie na głos z dzieckiem i zachęcanie do powtarzania trudniejszych słów pomaga w nauce poprawnej wymowy.
• Profesjonalna diagnoza i terapia: wizyta u logopedy pomoże zidentyfikować specyficzne trudności dziecka. Lekarz zaproponuje odpowiedni plan terapii. Regularne sesje terapeutyczne, podczas których dziecko będzie pracować nad poprawną artykulacją pod okiem specjalisty warto stosować, gdy problem jest już mocno nasilony.
• Współpraca z innymi specjalistami: w przypadku wykrycia innych problemów, takich jak wady zgryzu czy problemy ze słuchem, konieczna może być konsultacja z ortodontą lub audiologiem

Wczesne rozpoznanie, że dziecko sepleni, jest bardzo ważne dla skutecznej korekty problemu. Regularna praca z dzieckiem w domu i współpraca z logopedą mogą przynieść znaczącą poprawę i pomóc dziecku w rozwijaniu prawidłowej mowy i osiągnięciu większej pewności siebie podczas mówienia. Trzymamy kciuki za najmłodszych i ich rodziców!

Nauka języka angielskiego od najmłodszych lat może sprzyjać radzeniu sobie z ewentualnym seplenieniem u dzieci. Ucząc się języka obcego, aparat mowy dziecka przystosowuje się do jeszcze większej różnorodności dźwięków, co sprawia, że narządy mowy pracują intensywniej i są lepiej ćwiczone.

Lekcje języka angielskiego online w Novakid, prowadzone przez wykwalifikowanych nauczycieli native speakerów, mogą wspierać rozwój dziecięcej mowy i pomóc w radzeniu sobie z seplenieniem. Wypróbuj pierwszą lekcję za darmo i przekonaj się, jak angielski od podstaw może pomóc Twojemu dziecku!