Jak rozmawiać z nastolatkiem w okresie dojrzewania? Psychologia młodzieży

Nie ma jednej reguły, kiedy rozpoczyna się u dzieci okres dojrzewania, ale zazwyczaj psychologowie przyjmują, że skok pokwitaniowy u dziewczynek występuje między 10 a 13 rokiem życia, a u chłopców między 12 a 15 rokiem życia. Dotyczy zatem wieku nastoletniego. 

Jak tłumaczy psycholog dziecięca Irinę Mlodik, “wiek między 13-15 lat jest samym rdzeniem kryzysu poznawczego u nastolatków, a jego przyczyną jest odejście od starych wzorców zachowania i pojawienie się nowych”. 

Jak dodaje, “modele wychowania dzieci zazwyczaj oparte są na posłuszeństwie. To znaczy, że jeśli coś powiemy dziecku w wieku 6, 7, a nawet 8 lat, to ono nas posłucha, ponieważ tak zostało nauczone.”

Zdaniem psycholożki problem w wieku nastoletnim polega na tym, że w okresie dojrzewania dzieci nie będą chciały już być posłuszne rodzicom, nawet jeśli rozumieją, że dana prośba rodzica jest racjonalna. 

Posłuszeństwo nastolatków zawsze będzie wyrażone w proteście, w formie kontry do prośby oraz z bardziej lub mniej rozsądnym kontrargumentem kwestionującym status quo. Nastolatki w okresie dojrzewania zazwyczaj najpierw powiedzą „nie”, a potem zaczną szukać własnej ścieżki działania.

Rozwój mózgu u nastolatków wieku dojrzewania prowadzi jednak nie tylko do zmian w zachowaniu i wyrażaniu emocji. Jak podkreśla Beata Cnudde, autorka popularnonaukowej książki „Mózg nastolatka odkrywa swoje tajemnice”, nastoletni mózg jest „super neuro-plastyczny”! Okres dojrzewania to najlepszy czas do nauki nowych rzeczy. Fakt, że się uczymy i nabywamy różne doświadczenia, wywołuje zmiany w połączeniach w naszym mózgu. A te z kolei prowadzą do zmiany zachowania i myślenia. Autorka dodaje, że bardzo ważne jest, aby młodzież wykorzystała ten okres na poznawanie i naukę tego, co im się przyda później w życiu. 

Najnowsze badania – wpływ pandemii na mózgi nastolatków

Najnowsze badania naukowców z Uniwersytetu Stanforda pokazały, że w czasie lockdownów w mózgach nastolatków zaszły zmiany strukturalne „postarzające” je o parę lat w porównaniu z osobami w takim samym wieku, które dorastały przed pandemią. 

Wpływ na takie zjawisko miały m.in. izolacja, stres, nauka zdalna i brak relacji rówieśniczych. Niecodzienna rzeczywistość i przystosowywanie się do nowych realiów doprowadziły do tego, że pewne procesy mózgowe przyspieszyły. Mózgi nastolatków, którzy przeżyli lockdown, porównano z mózgami tych, którzy dorastali w czasach tzw. normalności. 

Psycholożka z Centrum Terapii Haak – Klaudia Harańczuk, odpowiada na te badania i tłumaczy, że okres nastoletni to zawsze czas dużych reorganizacji w mózgu. 

“Faktycznie jest tak, że część neuronów obumiera, tworzą się też nowe połączenia neuronalne. Już wcześniej zaobserwowano taką zależność, że w wyniku jakiegoś silnego stresu lub traumatycznego doświadczenia ta ilość obumierających neuronów jest większa.” – mówi. 

Psycholożka tłumaczy także, że “w mózgach nastolatków, którzy doświadczyli pandemii, zaobserwowano powiększenie się struktur takich jak hipokamp, czyli część mózgu odpowiedzialna za pamięć, tworzenie wspomnień, uczenie się oraz ciało migdałowate, odpowiedzialne za pamięć emocjonalną. Obie te struktury w czasie dojrzewania rozrastają się.” 

Klaudia Harańczuk zwraca uwagę, że u nastolatków doświadczonych pandemią proces ten mógł przebiec szybciej. “Rozwój tych części mózgu też jest takim zjawiskiem, które obserwuje się u osób w młodym wieku, które w swojej przeszłości doświadczyły trudnego wydarzenia, permanentnego stresu lub są z rodzin dysfunkcyjnych, w których dochodziło do przemocy” – mówi. 

Okazuje się zatem, że globalna pandemia miała na nasze dzieci dużo większy wpływ, niż początkowo sądzono. 

W jaki sposób kształtowanie się mózgu w okresie nastoletnim wpływa na dorosłość?

Wiemy już, że okres nastoletni jest jednym z najważniejszych momentów w rozwoju ludzkiego mózgu, oraz że w tym czasie mózgi nastolatków przechodzą przez wiele procesów neurologicznych i hormonalnych. Procesy te mają bezpośredni wpływ na kształtowanie się osobowości i organizację życia młodego człowieka, a badania naukowe popierają tę tezę. 

Okazuje się, że zdrowie psychiczne w dorosłości często zależy od tego, jak mózg kształtuje się w okresie nastoletnim. Przykładowo, osoby, które w okresie dojrzewania mają problemy z depresją, lękiem, brakiem akceptacji czy innymi zaburzeniami o charakterze emocjonalnym, są bardziej narażone na problemy psychiczne w późniejszym życiu. 

Rozwój mózgu nastolatków w okresie jego najintensywniejszych przemian, można i należy wspierać. Jako rodzice powinniśmy nie tylko mówić dziecku, co jest złe, czego nie wolno i za co dostanie karę, ale proponować różnorodne rozwiązania, które będą wspierać zdrowe działanie mózgu. Oto przykłady.

Regularna aktywność fizyczna

Jednym z kluczowych czynników wpływających na rozwój mózgu w okresie dojrzewania jest regularna aktywność fizyczna. Badania wykazują, że regularny wysiłek fizyczny przyczynia się do poprawy pamięci, koncentracji i koordynacji ruchowej, a także wpływa na zdolność do radzenia sobie ze stresem.

Prawidłowy sen

Kolejnym ważnym czynnikiem jest prawidłowy sen. Brak snu lub nieprawidłowe nawyki snu, takie jak przesypianie dnia lub nieregularny rytm snu, wpływają negatywnie na funkcjonowanie mózgu, prowadząc do zmniejszenia uwagi i trudności z zapamiętywaniem informacji oraz ogólnego, ciągłego zmęczenia. 

Zdrowe odżywianie się

Zdrowe odżywianie jest również niezwykle ważne dla rozwoju mózgu w okresie dojrzewania. Dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, białka i zdrowe tłuszcze dostarcza organizmowi składników odżywczych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania mózgu. 

Mimo iż reklamy fast foodów, słodyczy i kolorowych napojów są głównie kierowane do młodzieży, warto wytłumaczyć dziecku, dlaczego nie warto za często sięgać po tego typu produkty. 

Redukowanie stresu

Jeżeli nastolatek przechodzi przez wyjątkowo trudy okres w życiu, np. ma problemy z nauką lub przeżywa pierwsze miłosne rozterki, poza wysiłkiem fizycznym, warto zachęcić go do medytacji, a także rozmaitych relaksacyjnych technik oddechowych lub jogi. Te aktywności szczególnie pomagają w redukcji nadmiernego poziomu stresu i poprawie zdolności do skupienia uwagi.

Unikanie używek 

Wszelkim używkom takim jak alkohol, papierosy czy narkotyki, należy zawsze mówić stanowcze NIE! Każda z tych substancji ma negatywny wpływ na funkcjonowanie mózgu, w szczególności na zdolność do zapamiętywania, myślenia i skupienia uwagi. Dodatkowo należy pamiętać, że wszelkie używki są silnie uzależniające i nawet próbując ich raz, tylko z ciekawości, można wpaść w prawdziwy, trudny do wyleczenia nałóg.

Rozmawiaj z dzieckiem wprost o używkach i tłumacz, że nie zawsze trzeba robić wszystko to, do czego namawiają rówieśnicy. Czasem “bardziej fajnym” można stać się, stanowczo odmawiając, niż próbując robić to, co wszyscy. 

Wsparcie emocjonalne rodziny 

Pozytywna atmosfera w domu, dobry kontakt z rodzicami oraz wsparcie emocjonalne są niezbędne dla zdrowego rozwoju emocjonalnego i poznawczego. Wspierając nastolatki w dbaniu o te czynniki, jako rodzice możemy pomóc im w wykorzystaniu w pełni potencjału mózgu okresie dojrzewania i późniejszym, dorosłym życiu.

Wrócimy na chwilę do psycholożki Iriny Mlodik, która zwraca uwagę na fakt, że zaufanie dziecka do rodziców i rodziców do dziecka, to nie jest coś, co da się zbudować od podstaw, gdy dziecko ma już 14 lat. Jak podkreśla, to zaufanie trzeba budować już we wczesnym dzieciństwie. 

Psycholożka podaje przykład, w którym dziecko, które zrobiło coś złego, na przykład ukradło coś w szkole, powinno zaufać rodzicowi i przyznać się do złego zachowania. Wiele dzieci nie odważy się jednak powiedzieć rodzicom o złym zachowaniu, ponieważ od razu pomyślą, że zostaną ukarane, co tylko pogorszy sytuację.

Natomiast, gdy dziecko ufa rodzicom i czuje, że ma z nimi zbudowaną dobrą i szczerą relację, szybciej przyzna się do winy. Jeśli dziecko od wczesnego wieku zrozumie, że z każdym problemem może przyjść do rodzica, a on wysłucha i pomoże rozwiązać daną sytuację, wówczas pojawia się trwałe zaufanie.

W wieku nastoletnim bardzo ważne jest, aby tego zbudowanego wcześniej zaufania nie zniszczyć – dodaje Irina Mlodik. W okresie dojrzewania dziecko buduje swoją sferę intymności i zaczyna ukrywać różne rzeczy, które są całkiem naturalne dla nastolatków – mówi psycholożka. 

Ponieważ nastolatek myśli, że niektóre tematy to tylko jego prywatna sprawa, i nie chce o nich dawać znać mamie czy tacie, zaczyna zachowywać niektóre fakty z życia tylko dla siebie. Niektórzy rodzice mają wtedy ochotę na siłę otwierać strefę intymności dziecka poprzez sprawdzanie plecaka, kieszeni kurtki, wchodzenie na portale społecznościowe, czy przeglądanie telefonu dziecka. Jednak jest to sytuacja, w której zaufanie dziecka do rodzica zostaje w oczywisty sposób naruszone. 

Dlatego, dobrze jest zapewnić nastolatkowi odpowiednio dużo wolnej przestrzeni na swoje tajemnice i intymność, ale równie często szczerze i otwarcie rozmawiać z dzieckiem o problemach, zadawać czasem niewygodne pytania i okazywać nasze zainteresowanie problemami nastolatków – podsumowuje psycholożka Irina Mlodik. 

Jak jeszcze rodzice i nauczyciele powinni wspierać burzliwy rozwój nastolatków w okresie dojrzewania? Poniżej znajdziesz kilka wskazówek: 

• Wspólne aktywności z różnych obszarów zainteresowań – warto zachęcać nastolatki do eksplorowania różnych dziedzin i zainteresowań poprzez wspólne aktywności, takie jak sport, sztuka, muzyka lub podróże. Im bardziej różnorodnie – tym lepiej. Dzięki temu młodzi ludzie mogą rozwijać swoje umiejętności, odkrywać swoje talenty i budować swoją samoocenę.
• Unikanie spędzania dużej ilości czasu przed ekranem – warto zwracać uwagę na to, ile czasu nastolatki spędzają przed ekranami urządzeń elektronicznych, takich jak telewizory, telefony, tablety lub komputery. Długotrwałe korzystanie z tych urządzeń może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, w tym problemów ze snem, otyłości i zaburzeń emocjonalnych. 
• Ustalenie zdrowej rutyny przed snem – zdrowe nawyki związane ze snem są ważnym aspektem wspierającym zdrowy rozwój mózgu. Zaleca się, aby młodzi ludzie mieli regularne godziny snu i unikali korzystania z urządzeń elektronicznych przed snem, ponieważ ma to wpływ na jakość snu.
• Nauka prawidłowego zarządzania własnym czasem – rodzice i nauczyciele powinni uczyć nastolatków, jak efektywnie zarządzać swoim czasem. Właściwe planowanie czasu i priorytetyzacja zadań pomogą młodym ludziom uniknąć stresu, osiągać cele i rozwijać w spokoju swoje umiejętności.
• Pomoc w zadbaniu o relacje rówieśnicze i znalezienie „dobrego towarzystwa” – warto pomagać nastolatkom w budowaniu zdrowych relacji z rówieśnikami. Dzięki dobrym ludziom w naszym otoczeniu możemy rozwijać swoją społeczność i umiejętności interpersonalne, rozwijać zainteresowania oraz zapobiegać problemom związanym z izolacją społeczną i samotnością.

Ze względu na intensywne przemiany, jakie zachodzą w mózgu nastolatków, a także na tzw. burzę hormonalną, która wpływa na zachowanie młodych ludzi w okresie dojrzewania, trudno jest im samym zrozumieć, co tak naprawdę się z nimi dzieje. 

W rezultacie często pojawiają się u nastolatków problemy behawioralne, które wynikają z braku zrozumienia samego siebie, wpływu różnych emocji na ich działania, a także braku wsparcia i akceptacji ze strony rodziców i rówieśników. 

W tym miejscu omówimy najczęstsze problemy behawioralne występujące u nastolatków i przedstawimy kilka sposobów radzenia sobie z nimi, poparte doświadczeniem ekspertów. 

Jako rodzice, także często popełniamy błędy wychowawcze, których konsekwencją jest oddalanie się naszych dzieci od nas, szczególnie w okresie dojrzewania. 

Wspólnie z ekspertką Iriną Mlodik przygotowaliśmy zestawienie pięciu najczęstszych błędów rodziców nastolatków, których powinieneś unikać, aby zapewnić dziecku odpowiednie wsparcie i warunki do rozwoju. 

1. Nie dawaj się ponieść negatywnym emocjom – gwałtowna reakcja rodziców na wybuch wściekłości lub gniewu dziecka przez równie nieprzemyślany wybuch złości ze strony rodzica tylko pogłębia problem, zamiast szukać jego przyczyny i próbować znaleźć rozwiązanie.
2. Nie ustalaj sztywnych zasad bez przestrzeni na negocjacje – podejmowanie decyzji bez uwzględnienia opinii i potrzeb dziecka może prowadzić do jeszcze większej niechęci do przestrzegania tych zasad.
3. Nie patrz tylko na negatywny aspekt zachowania dziecka – skupienie się tylko na negatywnym zachowaniu dziecka może wprowadzić nierównowagę w relacji i postrzeganiu dziecka, co może doprowadzić do frustracji, niskiej samooceny i jeszcze większego buntu nastolatka.
4. Nie pomijaj intymnej przestrzeni dziecka – ignorowanie potrzeb prywatności i przestrzeni osobistej dziecka może prowadzić do utraty zaufania i odczuwania przez dziecko braku szacunku.
5. Nie dawaj szlabanów bez wyjaśnienia sytuacji i zwrócenia uwagi na konsekwencje – nakładanie kary bez wyjaśnienia i rozmowy z dzieckiem nie tylko nie rozwiązuje problemu, ale może prowadzić do napięć i dalszego wzajemnego niezrozumienia.

Rodzice nastolatków muszą pamiętać, że sami kiedyś byli nastolatkami i powinni pamiętać, z jakimi wyzwaniami wiązał się ten czas. W okresie dojrzewania, jako rodzice, musimy być bardziej otwarci na potrzeby i emocje naszych dzieci oraz dążyć do współpracy i rozmowy, aby zapewnić im odpowiednie wsparcie i kierunek rozwoju.

Zdaniem ekspertów ds. edukacji w Novakid, pozytywna dyscyplina jest jednym z najskuteczniejszych sposobów wpływania na kształtowanie zdrowych postaw u nastolatków. To podejście, które skupia się na pozytywnych aspektach wychowania i stawia na pierwszym miejscu budowanie zaufania i współpracy między rodzicami a dziećmi. Dzięki pozytywnej dyscyplinie nastolatki uczą się rozwiązywać problemy w sposób konstruktywny, rozwijają umiejętności komunikacyjne i empatii.

Aby zapewnić swoim nastoletnim dzieciom dobry start w życiu dorosłym, rodzice powinni przede wszystkim dbać o relacje z nimi, słuchać ich i angażować się w ich życie. Ważne jest także, aby rozmawiać z dziećmi o ich planach i marzeniach oraz pomagać im w realizacji ich celów. Należy również pamiętać, że w okresie dojrzewania, niektóre zachowania mogą być wynikiem zmian hormonalnych, stresu i presji społecznej. Dlatego rodzice powinni być cierpliwi i wspierać swoje dzieci w trudnych momentach.

Wspieranie nastolatków powinno opierać się na koncentrowaniu się na pozytywnych aspektach ich zachowania i pozytywnym wzmocnieniu. W takim podejściu nie traktuje się błędów jako czegoś, co wymaga kary, ale jako okazję do nauczenia się czegoś nowego i rozwoju. Zamiast karania, warto skupić się na budowaniu dobrych nawyków i pozytywnych relacji z dzieckiem.

Wspieranie nastolatków oznacza również, że trzeba dać im więcej swobody i autonomii. Zdaniem Iriny Mlodik, oczywiście, że nasze dzieci nadal muszą przestrzegać określonych zasad, ale pozwolenie im na samodzielne podejmowanie niektórych decyzji może pomóc w rozwijaniu ich samodzielności i pewności siebie. 

Równie ważne jest pokazywanie nastolatkom, że są kochane i szanowane bez względu na wszystko. Świadomość bycia akceptowanym i wspieranym, nawet gdy popełni się jakieś błędy (a przecież każdy z nas je popełnia), pomaga młodym ludziom w rozwoju pozytywnych postaw i dobrych nawyków, które będą miały wpływ na całe ich życie.

Drodzy rodzice, najlepsze, co możecie zrobić dla swoich nastolatków, to budowanie z nimi zdrowych relacji opartych na szacunku, zaufaniu i współpracy. Warto pamiętać, że pozytywna dyscyplina, słuchanie i angażowanie się w życie dziecka, a także zrozumienie jego problemów i cierpliwość są kluczowe dla zapewnienia prawie dorosłym dzieciom dobrego startu w dorosłość.

Czy ten wpis był dla Ciebie wartościowy? 

Daj nam znać w komentarzu, jak radzisz sobie z okresem dojrzewania u nastolatków. Czy Twoje dziecko zawsze otrzymuje odpowiednio dużo wsparcia? Czy dajecie się czasem ponieść emocjom, które prowadzą do rodzinnej sprzeczki? Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o okresie dojrzewania u nastolatków, napisz do nas z problemem – spróbujemy Ci pomóc!