Mowa zależna w języku angielskim – zasady, przykłady i jak jej używać poprawnie?

Zasady zmiany czasów w reported speech

Kiedy przekształcamy zdanie z mowy niezależnej na zależną, często musimy cofnąć czas o jeden stopień w przeszłość. Proces ten nazywa się backshifting. Jest to zasada, według której:

• czasy teraźniejsze zamieniamy na przeszłe,
• czasy przeszłe przesuwamy jeszcze dalej w przeszłość,
• przyszłość także ulega zmianie.

Następstwo czasów (backshifting) w mowie zależnej

Backshifting jest kluczowym elementem mowy zależnej i polega na cofnięciu czasu o jeden stopień w tył. Dzieje się tak, gdy główny czasownik w zdaniu (np. said, told, asked) jest w czasie przeszłym.

Przykład:

• Mowa niezależna: „I like ice cream.”
• Mowa zależna: She said that she liked ice cream.

Poniżej przedstawiamy typowe zmiany czasów w reported speech:

Wyjątki od zasady backshiftingu

W pewnych sytuacjach nie cofamy czasów, nawet jeśli używamy mowy zależnej. Oto najważniejsze wyjątki:

1. Fakty i prawdy ogólne

• Jeśli coś jest nadal prawdziwe (np. prawo natury, fakt naukowy), czas pozostaje bez zmian.
• Mowa niezależna: „The Earth orbits the Sun.”
• Mowa zależna: She said that the Earth orbits the Sun. (nie orbited)

2. Gdy główny czasownik w zdaniu jest w teraźniejszości

• Jeśli zdanie wprowadzające jest w Present Simple, nie musimy cofać czasów.
• Mowa niezależna: „I love coffee.”
• Mowa zależna: He says that he loves coffee. (nie loved)

3. Gdy relacjonujemy zdarzenie, które nadal trwa

• Jeśli wydarzenie, o którym mówimy, nie uległo zmianie, backshifting nie zawsze jest konieczny.
• Mowa niezależna: „I’m working on a project.”
• Mowa zależna: He said that he is working on a project. (jeśli nadal nad nim pracuje)

W mowie zależnej zaimki osobowe i dzierżawcze muszą być zmienione w zależności od kontekstu, aby poprawnie oddać, kto mówił i o kim mowa.

• Mowa niezależna: He said, „I have lost my keys.”
• Mowa zależna: He said that he had lost his keys.

Podczas przekształcania wypowiedzi w reported speech należy pamiętać, że:

• „I” → „he/she” (jeśli mówimy o kimś innym niż my sami),
• „my” → „his/her” (dopasowane do podmiotu),
• „we” → „they”,
• „our” → „their”, itd.

Przykłady zdań ze zmienionymi zaimkami: 

• She said, „I like this book.” → She said that she liked that book.
• He said, „My brother is a doctor.” → He said that his brother was a doctor.
• They said, „We will help you.” → They said that they would help me.

Zmiany określeń czasu i miejsca w mowie zależnej

Podczas zamiany mowy niezależnej na zależną, często musimy zmienić określenia czasu i miejsca, aby dostosować je do kontekstu.

• Mowa niezależna: She said, „I will call you tomorrow.”
• Mowa zależna: She said that she would call me the next day.

Typowe zmiany określeń czasu i miejsca

Przykłady zdań z zamianą określeń czasu i miejsca:

• She said, „I saw him yesterday.” → She said that she had seen him the day before.
• He told me, „I will visit you next week.” → He told me that he would visit me the following week.
• They said, „We are staying here.” → They said that they were staying there.

W mowie zależnej pytania zmieniają się w sposób podobny do twierdzeń, ale warto zwrócić uwagę na kilka zasad:

1. Nie stosujemy inwersji – szyk zdania w reported speech jest taki sam jak w zdaniu oznajmującym.
2. Używamy „if” lub „whether” dla pytań zamkniętych (Yes/No questions).
3. Pytania otwarte (Wh- questions) zachowują swoje słowo pytające, ale szyk zdania staje się twierdzący.

Pytania zamknięte (Yes/No questions) w mowie zależnej

Jeśli pytanie można odpowiedzieć „tak” lub „nie”, w reported speech używamy „if” lub „whether”, a czasownik zostaje cofnięty zgodnie z zasadą następstwa czasów.

• She asked, „Do you like chocolate?” → She asked if I liked chocolate.
• He asked, „Did she call you?” → He asked if she had called me.
• They asked, „Will you come tomorrow?” → They asked if I would come the next day.
• She asked, „Are you coming?” → She asked if I was coming.

Pytania otwarte (Wh- questions) w mowie zależnej

Jeśli pytanie zaczyna się od who, what, where, when, why, how, to w reported speech zachowujemy te słowa pytające, ale zmieniamy szyk zdania na twierdzący.

• He asked, „Where is she?” → He asked where she was.
• She asked, „What are you doing?” → She asked what I was doing.
• They asked, „When will the train arrive?” → They asked when the train would arrive.
• He asked, „How does it work?” → He asked how it worked.
• She asked, „Why did you leave?” → She asked why I had left.

W mowie zależnej rozkazy i prośby przekształca się inaczej niż zdania oznajmujące i pytania. Nie używamy backshiftingu czasów – zamiast tego stosujemy odpowiednie czasowniki wprowadzające (reporting verbs) oraz formę „to + bezokolicznik”.

Jak relacjonować rozkazy?

W przypadku rozkazów najczęściej używamy czasownika tell lub order, a następnie to + bezokolicznik.

• He said, „Sit down!” → He told me to sit down.
• She said, „Don’t touch it!” → She told me not to touch it.
• The officer said, „Leave the building immediately!” → The officer ordered them to leave the building immediately.
• The teacher said, „Pay attention!” → The teacher told us to pay attention.

Jak relacjonować prośby?

Prośby są mniej stanowcze niż rozkazy, dlatego używamy czasowników takich jak ask, beg, request oraz konstrukcji to + bezokolicznik.

• She said, „Could you help me?” → She asked me to help her.
• He said, „Please call me later.” → He asked me to call him later.
• They said, „Can you send us the report?” → They asked me to send them the report.
• She said, „I’d really appreciate it if you waited.” → She asked me to wait.

Jeśli prośba była w formie przeczącej, używamy not to + bezokolicznik:

• He said, „Please don’t be late.” → He asked me not to be late.

Najpopularniejsze reporting verbs

Podczas przekształcania zdań na mowę zależną łatwo popełnić pewne błędy. Poniżej znajdziesz najczęstsze pomyłki oraz praktyczne wskazówki, jak ich unikać.

1. Nieprawidłowe cofanie czasów (backshifting)

Błąd: Zapomnienie o zmianie czasu w zdaniu, mimo że czasownik wprowadzający jest w przeszłości.

❌ She said, „I am tired.” → She said that she is tired. (BŁĄD)
✅ She said that she was tired.

Błąd: Cofnięcie czasu, gdy nie jest to konieczne (np. w przypadku faktów ogólnych).

❌ He said, „The sun rises in the east.” → He said that the sun rose in the east. (BŁĄD – to nadal prawda!)
✅ He said that the sun rises in the east.

Jak unikać?

• Jeśli przytaczasz czyjąś wypowiedź, pamiętaj o zasadzie cofania czasów, gdy czasownik wprowadzający jest w przeszłości.
• Nie cofaj czasu, jeśli zdanie dotyczy faktów naukowych, ogólnych prawd lub nadal aktualnych informacji.

2. Brak zmiany zaimków

Błąd: Nieprzekształcenie zaimków zgodnie z kontekstem.

❌ She said, „I love my dog.” → She said that I love my dog. (BŁĄD – kto mówi?)
✅ She said that she loved her dog.

Błąd: Niepoprawna zamiana zaimków osobowych i dzierżawczych.

❌ He said, „We will help you.” → He said that we would help you. (BŁĄD – niejasne, kogo dotyczy „we” i „you”)
✅ He said that they would help me.

Jak unikać?

• Po zmianie zdania w mowę zależną sprawdź, czy zaimki nadal pasują do kontekstu.
• Pomyśl, kto mówi i o kim mowa, zanim zapiszesz zdanie w reported speech.

3. Użycie inwersji w pytaniach

Błąd: Stosowanie szyku pytającego zamiast oznajmującego w reported speech.

❌ He asked, „Where is she?” → He asked where is she. (BŁĄD)
✅ He asked where she was.

Błąd: Niepoprawne użycie „if” w pytaniach otwartych.

❌ She asked, „What time does the train leave?” → She asked if what time the train left. (BŁĄD)
✅ She asked what time the train left.

Jak unikać?

• W przypadku pytań otwartych nie używamy „if” – po słowie pytającym stosujemy szyk oznajmujący.
• W pytaniach zamkniętych używamy „if” lub „whether”, ale także szyk oznajmujący.

4. Błędne użycie „say” i „tell”

Błąd: Używanie „say” bez „to” przed osobą.

❌ He said me that he was tired. (BŁĄD)
✅ He said that he was tired. (POPR.)
✅ He told me that he was tired. (POPR.)

Jak unikać?

• „Say” nie wymaga osoby po sobie (He said that…), ale „tell” już tak (He told me that…).
• Jeśli chcesz wskazać, do kogo ktoś mówi, użyj „tell” + osoba.

Podsumowanie – jak unikać błędów?

✅ Cofaj czas tylko wtedy, gdy jest to konieczne.
✅ Kiedy cytujesz czyjąś wypowiedź, pamiętaj o poprawnej zamianie zaimków zgodnie z kontekstem.
✅ W wypowiedziach w formie pytań, stosuj szyk oznajmujący.
✅ Używaj „say” i „tell” zgodnie z ich zasadami.

Teraz czas na praktykę! Poniżej znajdziesz różne ćwiczenia, które pomogą Ci utrwalić zasady mowy zależnej.

1. Zamiana zdań z mowy niezależnej na zależną

Przekształć poniższe zdania na mowę zależną.

a) She said, „I love chocolate.” →
b) He said, „I am working on a new project.” →
c) They said, „We watched a great movie yesterday.” →
d) She said, „I have never been to Paris.” →
e) He said, „I will call you tomorrow.” →

2. Uzupełnianie luk – wybierz poprawną formę

Uzupełnij zdania odpowiednią formą mowy zależnej.

a) She said that she __________ (like/liked) ice cream.
b) He told me that he __________ (was/were) at home.
c) They said that they __________ (had seen/saw) the new episode.
d) She asked if I __________ (can/could) help her.
e) He said that he __________ (will/would) be late.

3. Transformacja pytań

Przekształć pytania na mowę zależną.

a) She asked, „Where is the station?” →
b) He asked, „Did you see the match?” →
c) They asked, „How does it work?” →
d) She asked, „Will you come to my party?” →
e) He asked, „What are you doing now?” →

4. Transformacja rozkazów i próśb

Zmień rozkazy i prośby na mowę zależną.

a) She said, „Close the door!” →
b) He said, „Don’t touch that!” →
c) They said, „Help us, please!” →
d) The teacher said, „Do your homework.” →
e) She said, „Don’t be late!” →

Klucz odpowiedzi

Sprawdź, jak Ci poszło i wracaj często do tych zadań, aby szlifować swoje umiejętności!