Czym jest metoda Montessori i dlaczego warto z niej korzystać?

Metoda Montessori to podejście opracowane przez włoską lekarkę i pedagog Marię Montessori, które koncentruje się na wspieraniu naturalnego rozwoju dziecka. Celem jest budowanie samodzielności, kreatywności i odpowiedzialności u dzieci, a także nauka poprzez doświadczenie i eksplorację.

Maria Montessori twierdziła, że: „Najważniejszym okresem w życiu nie są lata studiowania na wyższej uczelni, ale te najwcześniejsze, czyli okres od narodzenia do sześciu lat”. Takim podejściem do edukacji dzieci wyprzedziła swoje czasy. Wnioski z jej obserwacji znajdują dziś naukowe potwierdzenie, a metoda jest z powodzeniem wykorzystywana w placówkach edukacyjnych oraz domach prywatnych na całym świecie.

Metoda Montessori została wypracowana na podstawie obserwacji dzieci. Jej rdzeniem jest przekonanie, że mają one naturalną zdolność i chęć do samodzielnej nauki, przejmowania inicjatywy i dokonywania wyborów, a także że każde dziecko jest inne i rozwija się we własnym tempie. 

Sednem metody Marii Montessori jest naturalny rozwój dziecka. Rolą nauczyciela jest nie przeszkadzać, stwarzać warunki do eksploracji oraz towarzyszyć w niej. Rolą dziecka jest aktywne uczestnictwo w procesie, a nie bierne przyjmowanie treści jak w tradycyjnie pojmowanej edukacji. Dziecko samo nadaje tempo i kierunek swojej nauce.

Metoda Montessori angażuje wszystkie zmysły dziecka. Klasy nie są dzielone ściśle rocznikami, dzięki czemu maluchy uczą się od starszych. Więź z otoczeniem — zarówno społecznym, jak i przyrodniczym — również jest ważnym elementem edukacji w duchu Montessori.

Swoje założenia teoretyczne oraz obserwacje Maria Montessori ubrała w zasady, które kształtują relację nauczyciel – uczeń, otoczenie oraz przebieg zajęć. Oto główne założenia Montessori:

1. Swobodny wybór – dziecko samo decyduje, czym chce się zajmować, jak długo i w czyim towarzystwie. Rolą nauczyciela jest przygotowanie otoczenia tak, aby zapewniać opcje i wyzwania odpowiednie do poziomu rozwoju dziecka. 
2. Zasada swobodnego wyboru materiału – wszystkie materiały są dostępne dla dzieci stale. 
3. Zasada swobodnego wyboru miejsca, czasu i formy pracy.
4. Zasada porządku. Przedmioty mają swoje miejsce, dzieci również. 
5. Zasada ograniczenia. Metoda Montessori jest pozbawiona presji, ale nie znaczy to, że dzieciom nie są stawiane żadne limity. Reguły i zasady organizują grupę i otoczenie. 
6. Zasada izolowania trudności. Jeden materiał edukacyjny skupia uwagę dziecka na jednym aspekcie, np. kolorach, wielkości, dźwiękach itd. Jednocześnie materiał oraz nauczyciel wystarczają, aby poradzić sobie z wyzwaniem, jakie dany materiał edukacyjny stawia przed dzieckiem.
7. Zasada transferu. To, czego dziecko nauczy się podczas pracy z materiałem, przenosi na otoczenie. 
8. Zasada własnego działania i powtarzania. Dziecko zainteresowane jakimś obszarem może powtarzać te same czynności, co jest naturalne na etapie przyswajania wiedzy. Metoda Montessori akceptuje dziecięcą potrzebę powtarzania. 
9. Zasada samokontroli. Dzieci same są w stanie ocenić poprawność wykonanej pracy oraz znaleźć błąd i go naprawić.

Na edukację Montessori składa się kilka starannie zaprojektowanych i synergicznie oddziałujących na siebie elementów. Są to przede wszystkim:

• Odpowiednio przygotowane środowisko.
• Materiały edukacyjne podzielone na kilka kategorii, które umożliwiają interdyscyplinarną edukację oraz zaspokajanie rozmaitych potrzeb rozwojowych dzieci.
• Nauczyciel, który towarzyszy i wspiera.
• Lekcje: słowne, klasyfikacyjne, praktyczne oraz ciszy.
• Grupa. Dzieci w edukacji Montessori uczą się od siebie nawzajem, a także trenują umiejętności społeczne.

Niżej omówimy lekcje (słowne, klasyfikacyjne, praktyczne oraz ciszy) oraz tzw. przygotowane otoczenie.

Lekcje słowne

Lekcje słowne w metodzie Montessori, znane jako lekcje trójstopniowe, stanowią główny element edukacji językowej. Celem jest rozwijanie słownictwa oraz umiejętności rozumienia i identyfikowania nowych pojęć. Odbywa się to w trzech etapach:

1. Nazywanie
2. Rozpoznawanie
3. Zapamiętywanie

Lekcje słowne korzystają z wielu zmysłów, tak aby uruchomić różne modalności pamięci, np. kinestetyczną, a także stymulować rozwój sensoryczny dzieci. Przedmioty są prezentowane w sposób umożliwiający ich dotyk, wąchanie czy manipulację.

Metody stosowane podczas lekcji słownych można z powodzeniem adaptować do nauki języków obcych. 

Lekcje klasyfikacyjne

Polegają na grupowaniu przedmiotów lub pojęć według określonych kategorii. Dzieci uczą się rozpoznawania różnic i podobieństw między przedmiotami. Służy to rozwijaniu umiejętności analitycznych oraz logicznego myślenia. 

Dzielenie, łączenie i rozróżnianie elementów otoczenia uczy opisywania świata – zarówno w rodzimym, jak i obcym języku. Metodę lekcji klasyfikacyjnej można zastosować w nauczaniu języka angielskiego dzieci.

Lekcje praktyczne 

Koncentrują się na umiejętnościach potrzebnych w codziennym życiu. Dzieci uczą się przez praktykę, np. gotowania, sprzątania czy pielęgnacja roślin. Te lekcje pomagają rozwijać samodzielność, odpowiedzialność oraz umiejętności społeczne, a także wzmacniają poczucie sprawczości i pewność siebie dzieci w wykonywaniu codziennych zadań.

Codzienne czynności to doskonały pretekst do „przemycania” angielskich słówek i zwrotów. Można np. wydawać polecenia albo nazywać przedmioty po angielsku i zachęcać dziecko do tego samego.

Lekcje ciszy

Pozwalają dzieciom na doświadczenie głębokiego wyciszenia i skupienia. Cisza wymaga całkowitego bezruchu i uważności, a także współpracy całej grupy nad utrzymaniem stanu bez ruchu i bez odgłosów. Lekcje ciszy sprzyjają rozwojowi umiejętności koncentracji oraz introspekcji i refleksji. Uwrażliwiają dzieci na istnienie życia wewnętrznego człowieka.

Pojęcie przygotowanego otoczenia

Przygotowane otoczenie w edukacji Montessori to środowisko, które sprzyja samodzielnemu uczeniu się i eksploracji. Każdy jego element jest starannie zaplanowany. Oto najważniejsze cechy przygotowanego otoczenia w placówkach korzystających z metody Montessori:

• Przestrzeń jest jasna, uporządkowana i estetyczna.
• Meble są dostosowane do wzrostu dzieci, aby mogły swobodnie się poruszać i korzystać z materiałów.
• Materiały są zawsze w zasięgu rąk dzieci oraz są dopasowane do ich etapu rozwoju.
• Najliczniejszymi zabawkami są tzw. zabawki Montessori – edukacyjne, wykonane z naturalnych materiałów, w stonowanych barwach, starannie przemyślane pod kątem tego, czego i jak mają uczyć dziecko.

Tak zorganizowana przestrzeń zwiększa poczucie bezpieczeństwa dzieci, zachęca do korzystania z materiałów edukacyjnych i zabawy. Stymuluje zmysły, ale nie przebodźcowuje.

Dowiedz się więcej o zabawkach Montessori.

Do zalet metody Montessori należy zaliczyć przede wszystkim pozytywny wpływ na rozwój dzieci. Badania dowodzą, że te, które są edukowane w ten sposób, osiągają lepsze wyniki w testach z czytania oraz matematyki (Angeline S. Lillard i Nicole Else-Quest, Evaluating Montessori Education). 

Inne badania pokazują, że dzieci, które były objęte pedagogiką Montessori, czytają lepiej niż rówieśnicy, którzy otrzymali edukację formalną. Sprzyja to także rozwojowi zdolności poznawczych oraz funkcji wykonawczych (Philippine Courtier i inni, Effects of Montessori Education on the Academic, Cognitive, and Social Development of Disadvantaged Preschoolers: A Randomized Controlled Study in the French Public-School System, Child Development 92(5).

Kolejną mocną stroną systemu Montessori jest wszechstronność oraz praktyczność. Dzieci nie tylko zdobywają wiedzę typowo szkolną, ale też mogą rozwijać się społecznie i duchowo oraz zupełnie przyziemnie – trenować umiejętności niezbędne w codziennym życiu.

Zaletą Montessori jest również brak presji i oceniania. Dziecko uczy się bez obawy o to, że zostanie negatywnie ocenione. Nie jest porównywane z innymi dziećmi. Sam proces przyswajania wiedzy jest przyjemnością. Nagrody i kary stają się zbędne. Motywacja i dyscyplina mają źródło w woli dziecka. Pozwala to zaszczepić w dzieciach chęć do samodzielnej nauki w przyszłości.

Montessori uczy samodzielności, ale też empatii, troski o otoczenie i współpracy.

Niektóre cechy metody Montessori mogą być postrzegane jako wady. Np. dość późno – zdaniem niektórych – wprowadzane są wątki fantastyczne oraz fikcja. Aż do 6. roku życia dzieci nie zapoznają się więc z bajkami i baśniami.

Niektóre elementy metody Montessori można wprowadzić w domu. Trzeba jednak mieć na uwadze, że jest to metoda edukowania, a nie wychowywania. Nie musi więc dominować całego otoczenia i szczelnie wypełniać planu dnia. Aby skorzystać z metody Montessori w domu, można np.:

• dostosować otoczenie – rozmiar mebli i akcesoriów, kolorystykę, oświetlenie pokoju dziecka, uporządkowanie przestrzeni
• wspierać samodzielność dziecka
• wprowadzić rutynę – stałe punkty dnia
• uczyć się przez doświadczenie, np. wspólne prace domowe
• korzystać z zabawek Montessori.

Warto wprowadzić metodę Montessori w domu przynajmniej w niektórych aspektach. Zapewnia ona warunki do wszechstronnego rozwoju i nauki przez zabawę, pozwala spędzać czas na wspólnych aktywnościach, buduje pozytywne nastawienie dziecka do życia, świata i nauki. Dziecko w otoczeniu Montessori szybko staje się samodzielne.

Źródła:

https://montessori-imi.org/warto-wiedziec-o-montessori/
Angeline S. Lillard i Nicole Else-Quest, Evaluating Montessori Education, Science https://www.researchgate.net/publication/6785327_Evaluating_Montessori_Education
https://blog.nudzi-misie.pl/montessori/lekcja-trojstopniowa-montessori/
https://zadzieckiem.pl/pisanie-czytanie-metodzie-montessori/
Philippine Courtier i inni, Effects of Montessori Education on the Academic, Cognitive, and Social Development of Disadvantaged Preschoolers: A Randomized Controlled Study in the French Public-School System, Child Development 92(5).
https://www.researchgate.net/publication/351100776_Effects_of_Montessori_Education_on_the_Academic_Cognitive_and_Social_Development_of_Disadvantaged_Preschoolers_A_Randomized_Controlled_Study_in_the_French_Public-School_System