Jak nauczyć dziecko czytać krok po kroku? Poradnik dla rodziców

Możesz rozpocząć naukę czytania z dzieckiem, gdy zaobserwujesz, że jest gotowe. Nie ma jednego granicznego wieku, w którym dziecko staje się dostatecznie rozwinięte. Dla każdego malucha będzie to inny czas, z reguły między 4. a 7. rokiem życia. Rozpiętość jest znaczna, dlatego bardzo ważne jest, aby przyglądać się dziecku.

Kiedy dziecko jest gotowe do nauki pisania? W artykule „Wczesna diagnoza umiejętności dzieci w zakresie czytania i pisania szansą na udaną edukację szkolną” S. Nazaruk podaje:

Dziecko osiągnie gotowość do nauki czytania i pisania, wtedy kiedy będzie chciało nauczyć się czytać i pisać, słuchać ze zrozumieniem opowiadań, baśni, opowiadać o nich, interesować się książkami.

Wymienia także czynniki charakteryzujące gotowość do nauki czytania i pisania:

• poprawna wymowa,
• określona lateralizacja, czyli sprawność (precyzja i szybkość) ręki dominującej
• prawidłowy poziom percepcji wzrokowej oraz słuchowej,
• koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa,
• zdolność koncentracji uwagi na dłuższy czas,
• odpowiednia pojemność tzw. pamięci świeżej.

W praktyce – po tym poznasz, że Twój maluch jest gotowy do nauki czytania:

• Jest zainteresowany książkami i treściami pisanymi (szyldami, napisami na produktach itp.). Prosi Cię o ich odczytanie.
• Przegląda książeczki samodzielnie.
• Potrafi skupić się na książeczce przez dłuższy czas.
• Sprawnie mówi i zna dużo słów.
• Bawi się słowami i ich brzmieniem (rymuje, sylabizuje), dzieli je na mniejsze elementy.
• Rysuje szlaczki i kopiuje wzory, potrafi rysować pojedyncze litery.
• Potrafi myśleć abstrakcyjnie, rozumie znaczenie prostych symboli w swoim otoczeniu.

Litery są symbolami oznaczającymi głoski (dźwięki mowy). Dlatego tak ważne jest, aby maluch sprawnie mówił i różnicował głoski, zanim zacznie uczyć się czytać.

Pod żadnym pozorem nie zmuszaj dziecka do nauki czytania. Wymaga ona osiągnięcia pewnego etapu rozwoju neurologicznego. Dopiero wówczas dziecko będzie w stanie przyswajać i rozumieć abstrakcyjne znaki, wiązać je z dźwiękami oraz ich znaczeniem. Nawet po osiągnięciu gotowości do nauki czytania każde dziecko opanuje tę umiejętność we własnym tempie. Presja na rozpoczęcie nauki albo szybkie postępy nie przyniesie pozytywnych skutków. Przeciwnie: zniechęci do czytania i wywoła stres, który będzie towarzyszył Twojej pociesze przez cały długi proces. Nauka czytania powinna być dla dziecka dobrym doświadczeniem.  

Specjaliści zaznaczają, że: „gotowość nie jest stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić” (źródło: Elżbieta Jaszczyszyn, Dziecięca gotowość do czytania – podstawy teoretyczne i metodyczne). Rodzice mogą więc stymulować i kierunkować rozwój dziecka ku nauce czytania i pisania.

Rodzice mają do wyboru kilka metod nauki czytania.

Metoda sylabowa (nauka czytania sylabami)

Metoda sylabowa (inaczej głoskowanie lub metoda głoskowania) koncentruje się na uczeniu dzieci rozpoznawania i łączenia sylab w wyrazy. Jest to podejście stopniowe i strukturalne, często zaczynające się od prostszych sylab i przechodzące do bardziej złożonych. Metoda sylabowa powinna dobrze sprawdzić się u słuchowców.

Na początku dziecko uczy się rozpoznawać pojedyncze sylaby, takie jak „ma”, „pa”, „sa”. Po opanowaniu tego etapu przechodzi do łączenia sylab w proste wyrazy i zdania. Metoda ta jest dość intuicyjna i dobrze wpisuje się w naturalny rozwój językowy dziecka.

W praktyce można zastosować różne narzędzia edukacyjne, takie jak karty sylabowe, gry planszowe czy nawet aplikacje mobilne. Możecie też zacząć od układania sylab w wyrazy przy użyciu kartoników z własnoręcznie napisanymi na nich sylabami. Ważne jest, aby nauka czytania metodą sylabową była systematyczna i dostosowana do tempa dziecka.

Metoda literowa

Metoda literowa polega na nauczaniu dzieci rozpoznawania pojedynczych liter i ich dźwięków. Jest to bardziej analityczne podejście, które uczy dziecko „rozłożenia” słowa na pojedyncze komponenty. Metoda ta sprawdzi się lepiej wśród wzrokowców.

W metodzie literowej dziecko uczy się na początku rozpoznawania liter alfabetu, a potem przechodzi do zrozumienia, jak te litery łączą się w sylaby i wyrazy. To podejście skupia się na detalach i wymaga więcej cierpliwości.

W praktyce do nauki czytania metodą literową korzysta się często z kart do nauki liter, książek edukacyjnych czy też specjalnych programów komputerowych. Rodzice mogą pomagać, czytając z dzieckiem i zwracając jego uwagę na poszczególne litery w czytanym tekście.

Metoda globalnego czytania

Metoda globalna polega na nauczaniu dzieci rozpoznawania całych wyrazów i zdań od razu, bez dzielenia ich na mniejsze komponenty jak sylaby czy litery. Jest odpowiednia dla starszych dzieci, już w wieku szkolnym. Dziecko uczy się rozpoznawania całych wyrazów i fraz jako jednej „całości”.

Ta metoda jest bardziej holistyczna i stara się wykorzystać kontekst. Do ćwiczenia globalnego czytania można korzystać z książek z dużą czcionką, w których te same wyrazy są często powtarzane, czy specjalnych aplikacji do nauki czytania. Metoda ta jest często wykorzystywana przez nauczycieli na początkowych etapach edukacji.

Metoda fonetyczna (analiza głoskowa i literowa)

W tej metodzie uczenia czytania dziecko zapoznaje się najpierw z brzmieniem głosek tworzących słowo oraz odpowiadającymi im literami. Wyraz jest odczytywany głośno przez nauczyciela lub rodzica, powtarzany przez dziecko, a następnie rozkładany na pojedyncze dźwięki i ich reprezentację graficzną (pojedyncze litery). Dopiero po takiej analizie dziecko próbuje odczytywać słowo, składając najpierw głoski w sylaby, sylaby w zbitki sylabowe, a te w słowa.

Metoda TPR (Total Physical Response) – nauka przez ruch

Metoda TRP to nauka przez ruch. Jej elementy można zaadaptować do nauki czytania. W TRP dziecko wykonuje polecenia związane z ruchem i przestrzenią, które nauczyciel wiąże z treścią językową. Np. wypowiada słowo „hair”, dotykając swoich włosów. W ten sposób dziecko sens słowa jest przekazywany niewerbalnie. Najprostszym sposobem wdrożenia metody TRP do nauki czytania jest pantomima, w której słowu zapisanemu na tablicy czy kartce towarzyszy gest prezentujący jego znaczenie.

Poznaj lepiej metodę TPR i dowiedz się, jak możesz korzystać z niej w domu.

Nauka czytania Cudowne Dziecko

Metoda Cudowne Dziecko to wszechstronny system wspierania rozwoju dzieci od najmłodszych lat. Wykracza więc poza naukę czytania. Metoda skupia się na naturalnych procesach uczenia. Jest odpowiednia dla wszystkich dzieciom zdrowych, a także z problemami neurologicznymi, rozwojowymi lub uszkodzeniem mózgu, od poczęcia do ok. 10. roku życia.

W odniesieniu do uczenia tej umiejętności metoda dr Czerskiej zaliczana jest do metod globalnych – rodzic prezentuje dziecku na dużych kartach całe wyrazy – jak obrazy. Nie należy jednak mylić tej metody z globalną. W metodzie Cudowne Dziecko rodzic, prezentując wyrazy i zdania, daje maluchowi wiele okazji do samodzielnego odkodowania liter. Choć nikt nie uczy dziecka znaków pisma, ono samo zauważa i przyswaja, która litera odpowiada za który dźwięk.

Różnorodność działań – od obserwacji wyrazów przez analizę zdań aż po rozwijanie pamięci fotograficznej i kreatywności – sprawia, że metoda jest atrakcyjna dla dzieci i przynosi szybkie efekty. Nauka czytania w ramach metody Cudowne Dziecko wspiera również różne aspekty rozwoju, takie jak inteligencja czy zdolności operacyjne. W praktyce oznacza to, że dziecko uczy się czytania w sposób naturalny i przyjemny, co wpływa korzystnie na jego ogólny rozwój intelektualny i emocjonalny.

Opanowanie czytania w domu jest możliwe, jeśli wiesz, co robić. Oto jak krok po kroku przeprowadzić dziecko przeglądania pierwszych książeczek po sukces – pełną samodzielność w czytaniu.

Krok 1. Oswajanie dziecka z literami i dźwiękami

Na tym etapie najważniejsze jest budowanie pozytywnego kontaktu dziecka z językiem pisanym. Nie chodzi jeszcze o czytanie, ale o rozwijanie ciekawości liter i dźwięków, jakie się za nimi kryją.

Co można robić?

• Przeglądajcie razem książeczki i obrazki z literkami – bez presji, raczej z zainteresowaniem.
• Śpiewajcie piosenki i rymowanki – pomagają osłuchać się z językiem, rytmem i dźwiękami.
• Bawcie się w sylabizowanie i aliteracje, czyli dzielenie słów na części (np. ma-ma, ko-tek) albo zaczynanie kolejnych słów tą samą głoską. To świetny wstęp do czytania.
• Rozmawiać z dzieckiem literach i symbolach w otoczeniu, pokazywać, że kryje się za nimi sens i są częścią otoczenia.

Krok 2: Nauka prostych słów i sylab

Po oswojeniu z literami i dźwiękami czas na naukę czytania prostych słów i sylab. Ważne jest, aby zaczynać od słów bliskich i dobrze znanych dziecku oraz jak najprostszych: „mama”, „tata”, „baba”. Pokazuj je i powtarzaj na głos. Pozwól dziecku układać te wyrazy z klocków z literami lub z magnesów na lodówkę.

Możecie zacząć czytać proste książeczki z pojedynczymi wyrazami, obrazkami i dużymi literami.

Na tym etapie można wprowadzać też proste gry językowe: dopasowywanie obrazka do słowa, układanie klocków i puzzli z literami.

Krok 3: Pierwsze próby czytania całych zdań

Gdy dziecko opanuje czytanie prostych słów, można przejść do czytania całych zdań. Potrzebne będą odpowiednie książeczki. Powinny mieć duże litery i zawierać krótkie zdania oraz ilustracje wiążące słowa z ich sensem.

Przeczytaj dziecku zdanie, a następnie pozwól mu powtórzyć. Pomagajcie sobie palcem, aby wskazywać odczytywane słowa.

Możesz także czytać z dzieckiem na zmianę. Dzięki temu nie będzie ono mogło powtarzać zdań z pamięci.

Krok 4: Stopniowe zwiększanie trudności

Gdy dziecko zacznie swobodnie czytać proste zdania, można stopniowo wprowadzać bardziej złożone teksty – dłuższe, z nowym słownictwem, o ciekawszej fabule. Ten etap jest istotny dla uzyskania płynności czytania i budowania nawyku czytelniczego.

Sięgnij po dłuższe bajki, książeczki z rozdziałami, opowiadania dla dzieci. Zachęcaj malucha, aby czytał sam, ale bądź obok, aby pomóc z trudniejszymi konstrukcjami. Możecie także czytać na zmianę.

Pamiętaj, że wspólne czytanie jest ważne nawet wtedy, gdy dziecko już potrafi to zrobić w pełni samodzielnie. Nie tylko buduje ono więź, ale też pozwala latorośli więcej zrozumieć. Badania wskazują, że zrozumienie treści czytanej samodzielnie jest „opóźnione” w stosunku do rozumienia treści słuchanej o jakieś 2 lata, a dysproporcja ta zanika w okolicach 13. roku życia.

W pewnym wieku, dla każdego malucha nieco innym, zaczyna on interesować się książkami czytanymi przez rodziców, ilustrowanymi historyjkami czy opowiadaniami. Warto tę naturalną ciekawość dziecka wykorzystać i jeszcze zanim nauczy się czytać, sprawić, aby maluch zainteresował się światem liter, wyrazów i sylab. Poniżej znajduje się 6 praktycznych wskazówek, jak rodzice mogą wspierać dzieci w nauce czytania.

1. Codzienna rutyna czytania. To jeden z najważniejszych kroków w nauczaniu dziecka tej umiejętności. Wybierz książki, które są dostosowane do wieku i zainteresowań dziecka. Regularne czytanie nie tylko wprowadzi dziecko w świat literatury, ale także pomoże w nauce rozpoznawania liter i słów.
2. Interaktywna nauka. Zadawaj dziecku pytania dotyczące treści, zachęcajcie do wyjaśniania nieznanych słów lub do przewidywania, co stanie się dalej w historii. W ten sposób dziecko zaczyna rozumieć kontekst i uczy się analizować tekst.
3. Używaj materiałów edukacyjnych. Wsparcie wizualne, takie jak karty z literami i  wyrazami, gry planszowe dotyczące czytania czy aplikacje edukacyjne, mogą być bardzo pomocne, aby nauczyć dziecko czytać płynnie. Mogą one służyć jako urozmaicenie i wprowadzenie dodatkowego elementu zabawy w proces nauki.
   Sprawdź nasze propozycje najlepszych gier edukacyjnych dla dzieci.
4. Pozwól dziecku wybierać, co chciałoby czytać. Niezależnie czy to komiksy, książki naukowe czy bajki, ważne jest, aby dziecko miało poczucie własnego udziału w procesie nauki. Im bardziej dziecko jest zainteresowane tematem, tym chętniej będzie czytać.
   Przeczytaj swojemu maluchowi bajkę o złotej rybce.
5. Wspólne odkrywanie liter w otoczeniu. Literki są wszędzie: na opakowaniach, w książkach, na ulicznych znakach. Wykorzystaj to do nauki. Podczas spaceru zwracajcie uwagę na różne napisy i zachęcaj dziecko do ich czytania.
6. Cierpliwość i wsparcie emocjonalne. Nauka czytania to proces, który może być frustrujący dla dziecka. Twoje wsparcie emocjonalne i cierpliwość są kluczowe. Zachęcaj, chwal i podkreślaj każdy postęp, nawet jeśli jest niewielki.

Aby nauka czytania była dla Twojej pociechy przyjemnością, uważaj na te błędy:

1. Zmuszanie dziecka do czytania. Bardzo ważne jest, aby maluch był gotowy. Czytanie to złożony proces wymagający m.in. dostatecznie dobrej pamięci, myślenia abstrakcyjnego oraz świadomości fonematycznej. Każde dziecko uzyskuje gotowość w swoim czasie.

2. Poprawianie każdej literówki. Początkowo będzie ich dużo. Ciągłe poprawki zniechęcą dziecko do podejmowania prób. Zamiast skupiać się na tym, co idzie mu źle, chwal za to, co robi dobrze.

3. Porównywanie do innych dzieci. To sposób na pozbawienie malucha motywacji i narzucenie presji. Każdy uczy się czytać we własnym tempie.

Aby nauczyć czytać dziecko samodzielnie, warto postawić na gry i zabawy. Oto kilka pomysłów, jak przeprowadzić je w domu.

1. Gra w samochody. Oklej zabawkowe autka papierową taśmą i zapisz na nich sylaby, których się uczycie (np. „la”, „lo”). Następnie narysuj na papierze parking z tymi samymi sylabami. Dziecko musi odstawić samochody na odpowiednie miejsca parkingowe, kojarząc sylaby z literami.
2. Gra w kubki. Opisz papierowe kubki różnymi sylabami, których się uczycie. Przygotuj żetony lub patyki z tymi samymi sylabami i poproś dziecko, by sortowało je do odpowiadających im kubków. To doskonałe ćwiczenie na kojarzenie.
3. Klocki z sylabami. Na klockach zapisz różne sylaby i proś dziecko, aby łączyło je w całe wyrazy. Na przykład, jeśli na klockach są zapisane „wa” i „fle”, dziecko może je połączyć, tworząc słowo „wafle”.
4. Zdjęciowe dopasowywanie. Na odwrotach zdjęć członków rodziny zapisz ich imiona podzielone na sylaby. Poproś dziecko, by ułożyło te części w odpowiedniej kolejności, korzystając z podpisów na zdjęciach.
5. Pałeczki do sushi z literami. Na końcach pałeczek do sushi umieść flagi z zapisanymi sylabami lub wyrazami. Przygotuj kubki z dużymi literami odpowiadającymi tym sylabom i zrób w nich małe otwory. Dziecko ma za zadanie wbić flagę w odpowiedni kubek.
6. Obrazki i packa na muchy. Gra jest przeznaczona dla kilku osób. Przygotuj obrazki różnych przedmiotów i packi na muchy. Wypowiadaj nazwy przedmiotów, dzieląc je na sylaby, a dzieci mają za zadanie jak najszybciej „pacnąć” packą w odpowiednią ilustrację.
7. Cyfry i sylaby. Pokaż dziecku kartkę z odpowiednią liczbą kropek lub samą cyfrą. Dziecko ma za zadanie wymyślić słowo, które ma tyle samo sylab, ile jest kropek na kartce.

Kolorowe książeczki dostosowane do umiejętności dziecka są wielką pomocą w nauce czytania. Na początek sięgaj po książeczki z przewagą ilustracji i pojedynczymi słówkami. Ukochani bohaterowie uprzyjemnią czas nad książeczką i sprawią, ze maluch będzie nią bardziej zainteresowany. Do serii, które dzieci uwielbiają, należą m.in.:

• Kicia Kocia
• Pucio
• Martynka (dla najmłodszych dzieci: „Zaczynam czytać z Martynką”)

Możesz sięgnąć także po zestaw do nauki czytania i pisania. Przykładem może być zestaw edukacyjny „Pierwsze słowa” z serii „Czytam sobie”, który poza książeczką zawiera również karty z literami i obrazkami oraz poradnik dla rodziców z 35 pomysłami na zabawy wspierające naukę czytania.

Nie możemy pominąć klasycznego już elementarza Ewy i Feliksa Przyłubskich. Na tej książeczce czytanie opanowały pokolenia Polaków.

Niektóre dzieci uczą się czytania dłużej od innych. Jeśli jednak Twoja pociecha ma niemijający problem z czytaniem w szkole, należy się tym zająć. Umiejętność czytania jest kluczowa dla przyswajania wiedzy ze wszystkich przedmiotów.

1. Zacznij od znalezienia przyczyny. Może ona leżeć zarówno w niedostatecznych umiejętnościach, jak i w obawach przed czytaniem na głos w obecności innych dzieci. Warto omówić to z wychowawcą klasy.
2. Wesprzyj dziecko. Nie krytykuj go ani nie porównuj z innymi dziećmi. Zachęcaj i chwal starania oraz drobne sukcesy.
3. Czytajcie razem. Nie zostawiaj malucha samego z odrabianiem lekcji i nauką.
4. Poświęć dodatkowy czas na naukę czytania, sięgając po sprawdzone metody, a szczególnie po naukę przez zabawę. Wybieraj książeczki, których tematyka interesuje Twoją pociechę.
5. Współpracuj ze szkołą. Skonsultuj swoje obawy, w razie potrzeby skorzystaj z poradni pedagogicznej.

Zapisz swojego przedszkolaka na angielski w Novakid.