Dysgrafia – kiedy trudności z pisaniem to coś więcej niż brak ćwiczeń

Dysgrafia to częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania, która nie wynika z problemów ze wzrokiem, słuchem ani poziomu inteligencji. Objawia się trudnościami w odwzorowywaniu liter, ich czytelnością i organizacją na kartce. Dzieci z dysgrafią często mają nieregularne, chaotyczne pismo, w którym litery są różnej wielkości, zbyt blisko siebie lub zbyt oddalone. Mogą także odczuwać fizyczny dyskomfort podczas pisania, co sprawia, że unikają tej czynności.

Nie jest to problem wynikający wyłącznie z braku ćwiczeń – mózg dziecka przetwarza informacje dotyczące pisania w sposób odbiegający od normy. Dlatego typowe metody poprawy kaligrafii mogą nie przynosić oczekiwanych efektów. Dysgrafia nie zawsze występuje samodzielnie. Często towarzyszy jej dysleksja lub ADHD, co dodatkowo komplikuje proces nauki i może utrudniać codzienne życie.

Jak rozpoznać dysgrafię?

Objawy dysgrafii mogą pojawiać się już na wczesnym etapie edukacji, gdy dziecko zaczyna uczyć się pisać. Niektóre dzieci wcześnie zdradzają trudności z odwzorowywaniem liter i cyfr, inne zaczynają mieć kłopoty dopiero wtedy, gdy wymaga się od nich pisania dłuższych tekstów.

Typowe objawy to nieczytelne, nierówne pismo, trudności z utrzymaniem liter w jednej linii, mieszanie wielkich i małych liter oraz nieregularne odstępy między wyrazami. Dzieci z dysgrafią często piszą wolniej niż rówieśnicy i szybciej się męczą. Ich dłonie mogą się usztywniać, a sam proces pisania bywa dla nich bolesny.

Problemy te mogą mieć konsekwencje wykraczające poza sferę edukacyjną. Dziecko, które zmaga się z pisaniem, może unikać odrabiania prac domowych, czuć się mniej pewnie w szkole i zniechęcać do nauki. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiednich metod wsparcia.

Dzieci z dysgrafią mogą wykazywać następujące trudności:

• problemy z pisaniem i nieczytelne pismo,
• nieprawidłowe proporcje liter,
• mylenie liter wielkich i małych,
• przestawianie lub gubienie liter podczas pisania,
• trudności z poprawnym trzymaniem długopisu,
• spowolnione tempo pisania,
• problemy z zachowaniem interpunkcji,
• trudności w przekazywaniu myśli na papierze.

Nie każde dziecko, które ma trudności z pisaniem, cierpi na dysgrafię. U wielu dzieci wczesnoszkolnych pismo jest początkowo nieporadne, a błędy wynikają z braku wprawy. Różnica polega na tym, że u dzieci bez zaburzeń pismo z czasem staje się coraz bardziej płynne i czytelne, podczas gdy u dzieci z dysgrafią problemy utrzymują się mimo ćwiczeń.

Dysgrafia objawia się także błędami, które nie wynikają z niewiedzy – dziecko może wielokrotnie mylić te same litery, odwracać je lub gubić części wyrazów, nawet jeśli zna zasady pisowni. Często ma też trudności z organizacją tekstu na kartce – linie są nierówne, a tekst rozchodzi się chaotycznie.

Jak wygląda diagnoza dysgrafii?

Dysgrafia jest najczęściej diagnozowana u dzieci w wieku szkolnym, choć może także wystąpić u dorosłych. Do prawidłowej diagnozy konieczne jest skonsultowanie się z:

• Neurologiem
• Okulistą
• Laryngologiem
• Logopedą

Podczas diagnozy dysgrafii logopeda sprawdza:

• Przykłady pisma dziecka
• Rozwój językowy
• Stan układu nerwowego, wzroku i słuchu
• Budowę narządów mowy i koordynację rąk
• Wymowę, percepcję dźwięków oraz zasób słów

Jednym z testów pomocnych w ocenie jest Test Integracji Wzrokowo-Motorycznej (VMI), który mierzy zdolność dziecka do łączenia umiejętności wzrokowych i motorycznych potrzebnych do pisania.

Przyczyny dysgrafii nie są do końca poznane, ale wiadomo, że wynikają one z nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu. Uważa się, że kluczową rolę odgrywa nieprawidłowa współpraca między półkulami mózgowymi, zaburzenia w przetwarzaniu bodźców sensorycznych oraz problemy z koordynacją ruchową.

Dysgrafia może mieć podłoże genetyczne – jeśli w rodzinie występowały trudności w nauce pisania, istnieje większe ryzyko, że pojawią się one również u dziecka. Często występuje również u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, problemami neurologicznymi lub zaburzeniami integracji sensorycznej.

Jak pomóc dziecku z dysgrafią?

Nie istnieje jeden skuteczny sposób leczenia dysgrafii, ale odpowiednia terapia może znacząco poprawić jakość pisma i zwiększyć komfort dziecka podczas pisania. Najważniejsze jest stworzenie indywidualnego planu wsparcia, dostosowanego do trudności dziecka.

Ćwiczenia rozwijające motorykę małą, takie jak rysowanie szlaczków, malowanie czy zabawy manualne (np. lepienie z plasteliny), mogą pomóc w poprawie precyzji ruchów ręki. Warto również zwrócić uwagę na sposób, w jaki dziecko trzyma długopis – w razie potrzeby można zastosować specjalne nakładki ułatwiające prawidłowy chwyt.

Regularne ćwiczenia pisania powinny odbywać się w spokojnej atmosferze, bez presji i pośpiechu. Dziecko nie powinno być oceniane jedynie za estetykę pisma – kluczowe jest docenianie jego wysiłków i postępów.

Metody terapii i ćwiczenia wspomagające naukę pisania

Nie istnieje jednoznaczne lekarstwo na dysgrafię, ponieważ wynika ona z różnic w przetwarzaniu informacji przez mózg. Jednak odpowiednie metody pracy mogą pomóc dziecku w rozwijaniu umiejętności pisania. Wśród skutecznych metod znajdują się:

• Ćwiczenia motoryczne i grafomotoryczne poprawiające precyzję ruchów ręki.
• Trening pisania pod nadzorem specjalisty.
• Książki i zeszyty ćwiczeniowe zawierające śladowanie liter, obrazki, krzyżówki i anagramy.
• Techniki multisensoryczne łączące słuch, wzrok i dotyk.

Choć zarówno dysgrafia, jak i dysleksja należą do specyficznych trudności w uczeniu się, dotyczą różnych obszarów funkcjonowania dziecka. Dysleksja to przede wszystkim zaburzenie zdolności czytania i rozumienia tekstu, natomiast dysgrafia wiąże się z problemami w pisaniu, zarówno pod względem technicznym, jak i graficznym.

Dysleksja – zaburzenie przetwarzania językowego

Dysleksja to trudność w opanowaniu umiejętności czytania, wynikająca z deficytów w przetwarzaniu fonologicznym i świadomości językowej. Osoby z dysleksją mogą mieć problemy z:

• rozpoznawaniem liter i słów,
• rozumieniem czytanego tekstu,
• poprawnym zapisem słów,
• rozróżnianiem podobnych wizualnie liter (np. „b” i „d”),
• przekształcaniem dźwięków na litery i odwrotnie.

W praktyce oznacza to, że dzieci z dysleksją często wolniej czytają, popełniają błędy ortograficzne i mają trudności z nauką języków obcych.

Dysgrafia – trudność w zapisie i grafomotoryce

Dysgrafia to zaburzenie, które dotyczy technicznej strony pisania. Wynika z nieprawidłowego rozwoju funkcji motorycznych, problemów z koordynacją ruchową oraz deficytów percepcyjnych. Dysgrafia często idzie w parze z dysleksją, ale nie jest z nią tożsama – osoba z dysgrafią może nie mieć trudności z czytaniem, ale za to jej pismo będzie chaotyczne i trudne do odczytania.

Inne specyficzne trudności w uczeniu się

Oprócz dysgrafii i dysleksji istnieją inne zaburzenia, które mogą wpływać na rozwój dziecka i jego funkcjonowanie w szkole:

• Dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Dzieci z dysortografią często robią błędy ortograficzne mimo znajomości zasad. Pomijają litery, mylą „ó” i „u”, „rz” i „ż” czy zapisują słowa fonetycznie („pszyjaciel” zamiast „przyjaciel”).
• Dyskalkulia – zaburzenie zdolności matematycznych. Objawia się trudnościami w liczeniu, rozumieniu pojęć liczbowych i wykonywaniu prostych działań matematycznych.
• Dyspraksja – zaburzenie koordynacji ruchowej, wpływające na zdolność wykonywania precyzyjnych ruchów. Może utrudniać pisanie, rysowanie czy nawet codzienne czynności, jak zapinanie guzików.

Każde z tych zaburzeń wymaga indywidualnego podejścia i odpowiedniego wsparcia, zarówno w szkole, jak i podczas terapii pedagogicznej. Jeśli jako rodzic zauważysz u swojego dziecka tego typu niepokojące objawy, udaj się do poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Dysgrafia motoryczna

Dysgrafia motoryczna to jedna z odmian dysgrafii, która jest związana z zaburzeniami w funkcjonowaniu motoryki małej. Oznacza to, że dziecko ma trudności z precyzyjnym kontrolowaniem ruchów ręki, co utrudnia mu prawidłowe pisanie.

Objawy dysgrafii motorycznej:

• Sztywność ruchów dłoni i palców podczas pisania.
• Wolne tempo pisania, wynikające z wysiłku włożonego w kontrolę ruchu.
• Nierówne, nieczytelne litery o nieregularnych rozmiarach i kształtach.
• Szybkie męczenie się ręki i ból podczas dłuższego pisania.
• Problemy z płynnym łączeniem liter.
• Trudności z precyzyjnym manipulowaniem przedmiotami, np. wycinaniem, zapinaniem guzików.

Dysgrafia motoryczna często współwystępuje z innymi zaburzeniami koordynacji ruchowej, np. z dyspraksją. U dzieci z tym problemem terapia powinna skupiać się na ćwiczeniach grafomotorycznych, poprawie sprawności manualnej oraz technikach ułatwiających pisanie, np. stosowaniu odpowiednich przyborów (grubsze ołówki, specjalne nakładki na długopisy).

Dysgrafia przestrzenna

Dysgrafia przestrzenna to odmiana dysgrafii, która nie wynika z problemów z koordynacją ruchową, lecz z trudnościami w percepcji przestrzennej. Dziecko ma problem z odpowiednim rozmieszczeniem liter i wyrazów na kartce, co sprawia, że tekst jest chaotyczny, nierówny i trudny do odczytania.

Objawy dysgrafii przestrzennej:

• Nieregularne odstępy między literami i wyrazami.
• Litery nakładające się na siebie lub pisane w przypadkowych miejscach na kartce.
• Problemy z utrzymaniem tekstu w liniach zeszytu.
• Brak jednolitego kierunku pisania – dziecko może „dryfować” w górę lub w dół kartki.
• Trudności z rysowaniem figur geometrycznych i odwzorowywaniem kształtów.
• Błędy w przepisywaniu tekstu – pomijanie liter, dodawanie zbędnych znaków, nieczytelność.

Dysgrafia przestrzenna często idzie w parze z innymi trudnościami, takimi jak dysleksja wzrokowa czy problemy z orientacją w przestrzeni. Dzieci z tym rodzajem dysgrafii mogą mieć również trudności w przedmiotach wymagających precyzji i dobrej organizacji przestrzennej, np. w matematyce (zapisywanie działań w kolumnach) czy geografii (czytanie map).

W terapii zaleca się ćwiczenia poprawiające percepcję wzrokowo-przestrzenną, np. układanie puzzli, wielokrotne przepisywanie tekstu, kopiowanie rysunków, gry rozwijające orientację przestrzenną oraz specjalne techniki pisania, takie jak stosowanie zeszytów z wyraźnymi liniami pomocniczymi.

Dysgrafia dyslektyczna

Dysgrafia dyslektyczna jest ściśle związana z dysleksją i wynika głównie z trudności w przetwarzaniu języka. Nie jest to problem motoryczny ani przestrzenny, lecz językowy – dziecko ma kłopot z poprawnym zapisem słów, nawet jeśli nie ma trudności z ich czytaniem.

Objawy dysgrafii dyslektycznej:

• Liczne błędy ortograficzne, mimo znajomości zasad pisowni.
• Częste przestawianie liter w wyrazach lub ich pomijanie.
• Trudności z rozróżnianiem podobnie brzmiących dźwięków (np. „d” i „t”, „b” i „p”).
• Mylenie liter o podobnym kształcie (np. „m” i „w”, „p” i „b”).
• Problemy z utrwaleniem pisowni wyrazów – dziecko może za każdym razem zapisywać to samo słowo inaczej.
• Szybkie męczenie się podczas pisania i unikanie dłuższych form pisemnych.

Dysgrafia dyslektyczna jest często diagnozowana u dzieci z dysleksją rozwojową. W terapii stosuje się ćwiczenia fonetyczne, analizy słuchowe oraz metody multisensoryczne, takie jak pisanie w piasku, rysowanie liter palcem na powierzchni czy korzystanie z aplikacji edukacyjnych wspierających ortografię.

Dysgrafia dotyka znaczną liczbę dzieci w wieku szkolnym. Według danych międzynarodowych, specyficzne trudności w uczeniu się, takie jak dysleksja, dysgrafia czy dysortografia, występują u około 2–15% populacji dzieci szkolnych. W Polsce szacuje się, że objawy tych zaburzeń dotyczą około 12–14% dzieci w wieku szkolnym. 

W ostatnich latach zauważalny jest wzrost liczby wydawanych opinii stwierdzających trudności w uczeniu się. W niektórych szkołach nawet połowa uczniów posiada takie zaświadczenia, co skłania do refleksji nad przyczynami tego zjawiska. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić komfort nauki i samoocenę dziecka.

Dysgrafia może utrudniać dziecku naukę i obniżać jego pewność siebie, ale z odpowiednim wsparciem można znacznie poprawić jego umiejętności pisania. W Novakid tworzymy przyjazne środowisko, w którym każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Nasze zajęcia online angażują, uczą poprzez zabawę i pomagają dzieciom skutecznie komunikować się w języku angielskim – zarówno w mowie, jak i piśmie. Dzięki indywidualnemu podejściu i interaktywnym metodom nauki Twoje dziecko zyska nie tylko lepsze umiejętności językowe, ale także większą pewność siebie w szkole i poza nią. 

Zapisz swoją pociechę na zajęcia w Novakid i wspólnie odkryjcie, jak nauka może być przyjemna i skuteczna!