Jak nauczyć dziecko czytać krok po kroku? Praktyczny poradnik dla rodziców

Decyzja o tym, kiedy zacząć naukę czytania będzie zależała od kilku czynników, w tym od indywidualnego rozwoju dziecka. Każde dziecko jest inne i każde poznaje świat w swoim indywidualnym tempie. Obserwując, jak rozwija się dziecko, będziecie w stanie najlepiej oszacować, czy to już dobry moment na rozpoczęcie nauki czytania, czy lepiej jeszcze z tym nieco poczekać.

Nauczyciele i pedagogowie są zdania, że optymalnym czasem na wprowadzenie malucha w świat liter i sylab jest wiek przedszkolny, około 4-6 lat. W tym okresie dzieci są już na tyle rozwinięte, że potrafią rozumieć proste instrukcje i mają wystarczającą koordynację wzrokowo-ruchową, aby zacząć naukę czytania.

Nie zaleca się zaczynania nauki zbyt wcześnie, ponieważ może to wywołać stres i niechęć do czytania. Ważne jest, aby nauka czytania była dla dziecka zabawą i przygodą, a nie przymusem.

Rodzice nie powinni czuć frustracji, jeśli dziecko nie wyssało umiejętności czytania z mlekiem matki. Oczywiście warto podejmować pierwsze próby czytania poprzez zabawę w pokazywanie liter i nazywanie ich. Najważniejsze jest, aby nie wywierać presji na dziecku i nie oczekiwać, że od razu będzie czytać całymi zdaniami.

Gdzie uczyć dziecko czytać: w domu czy w szkole

Nauka czytania może odbywać się zarówno w domu, jak i w szkole, a idealnie, gdy te dwa środowiska się uzupełniają. Eksperci podkreślają, że rodzice mają ogromny wpływ na rozwój czytelniczy dziecka i mogą skutecznie wspierać proces nauki czytania w domu. Jeżeli rodzice sami dużo czytają, a do tego regularnie czytają dziecku, dodatkowo zwiększają szanse na zainteresowanie dziecka światem książek. 

W domowej nauce czytania warto zacząć od prostych zabaw z sylabami i słowami, czytanek dla dzieci i książek do nauki czytania sylabami. Nauczyciele w szkole mają z kolei bardziej ustrukturyzowane podejście do nauki czytania oraz więcej profesjonalnych metod takich jak: metoda sylabowa czy metoda globalna.

Wcześniejsze wprowadzenie dziecka w świat czytania w domowym zaciszu ma dodatkową zaletę w postaci indywidualnego podejścia i możliwości dostosowania tempa nauki do potrzeb i możliwości malucha. Dzięki temu dziecko idąc do szkoły, będzie już wiedziało, czym jest czytanie, być może będzie chciało samodzielnie czytać, a w niektórych przypadkach może będzie nawet to robić płynnie i ze zrozumieniem.

Dzięki symultaniczno-sekwencyjnej metodzie nauki czytania, stworzonej przez profesor Jagodę Cieszyńską, proces ten staje się bardziej strukturalny i efektywny. Poniżej przedstawiamy pięć etapów nauki czytania, które pomogą Twojemu dziecku wejść w świat literatury.

1. Etap pierwszy: Od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej – pierwszy etap nauki czytania skupia się na zapoznaniu dziecka z samogłoskami ustnymi, takimi jak „a”, „e”, „i”, „o”, „u”, „y”. Te litery są kluczowe, ponieważ pojawiają się jako pierwsze w rozwoju mowy dziecka. Na przykład, możesz pokazać dziecku kartki z literami i powiedzieć: „Oto 'a’ jak 'arbuz’”. Kiedy dziecko opanuje samogłoski, przechodzimy do łączenia ich ze sobą, tworząc sylaby otwarte, jak „eo”, czy „iu”. Następnie możesz je zestawiać ze spółgłoskami, na przykład „pa”, „ma”.
2. Etap drugi: Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów – na tym etapie wprowadzamy nowe spółgłoski, takie jak „s”, „z”, „k”, „g”, „j”, „n”. Teraz Twoje dziecko jest gotowe, aby łączyć sylaby otwarte w proste wyrazy. Na przykład, używając wcześniej poznanych sylab, możesz pokazać dziecku, jak utworzyć słowo „mapa” czy „lama”.
3. Etap trzeci: Czytanie sylab zamkniętych – etap ten skupia się na sylabach zamkniętych, jak „ab”, „ic” i nowo stworzonych, na przykład „muk”, „lyk”. Tutaj warto wprowadzić ćwiczenia z czytania na abstrakcyjnych pseudowyrazach, takich jak „nol”, „kitume”. Jest to kluczowe, ponieważ pseudo wyrazy uniemożliwiają zgadywanie i zmuszają dziecko do rzeczywistego rozpoznawania liter i dźwięków.
4. Etap czwarty: Czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych – to etap, na którym dziecko uczy się dwuznaków i spółgłoski „ł”. Ponadto poszerzamy zakres wyrazów i tekstów, które dziecko czyta metodą globalną. Jest to dobra chwila, aby wprowadzić bardziej złożone teksty i słownictwo.
5. Etap piąty: Samodzielne czytanie tekstów – ostatni etap to moment, w którym dziecko powinno być już zdolne do samodzielnego czytania tekstów. Dobre książki do nauki czytania dla dzieci można znaleźć w ofercie księgarni online i stacjonarnych w dziale z książkami dla dzieci. Szukaj tytułów dopasowanych do wieku dziecka np. jak nauczyć dziecko czytać 6 latka, jak nauczyć dziecko czytać 7 latka, jak nauczyć dziecko czytać 8 latka. 

Zastosowanie tej pięcioetapowej metody nauki czytania od najmłodszych lat może okazać się pomocne we wszechstronnym rozwoju językowym Twojego dziecka. Każdy z zaproponowanych etapów przygotowuje malucha do kolejnych wyzwań czytelniczych, a symultaniczno-sekwencyjne podejście ułatwia zrozumienie zasad czytania i pisania, które są nieocenione na dalszych etapach edukacji szkolnej. 

Nie ma jednej, niezawodnej metody, jak nauczyć dziecko czytania książek, ponieważ proces nauki czytania można przeprowadzić na różne sposoby. W tej części artykułu omówimy trzy główne metody nauki czytania: sylabową, literową oraz metodę globalnego czytania. Mimo różnic w podejściu wszystkie 3 metody mają wspólny cel, jakim jest nauczenie dziecka rozumienia pisanego słowa.

Metoda sylabowa (nauka czytania sylabami)

Metoda sylabowa (inaczej głoskowanie lub metoda głoskowania) koncentruje się na uczeniu dzieci rozpoznawania i łączenia sylab w wyrazy. Jest to podejście stopniowe i strukturalne, często zaczynające się od prostszych sylab i przechodzące do bardziej złożonych struktur. Metoda sylabowa powinna dobrze sprawdzić się u słuchowców.

Na początku dziecko uczy się rozpoznawać pojedyncze sylaby, takie jak „ma”, „pa”, „sa”. Po opanowaniu tego etapu, przechodzi do łączenia sylab w proste wyrazy i zdania. Metoda ta jest dość intuicyjna i dobrze wpisuje się w naturalny rozwój językowy dziecka.

W praktyce można zastosować różne narzędzia edukacyjne, takie jak karty sylabowe, gry planszowe czy nawet aplikacje mobilne. Możecie też zacząć od układania sylab w wyrazy przy użyciu kartoników z własnoręcznie napisanymi na nich sylabami. Ważne jest, aby nauka czytania metodą sylabową była systematyczna i dostosowana do tempa dziecka.

Metoda literowa

Metoda literowa polega na nauczaniu dzieci rozpoznawania pojedynczych liter i ich dźwięków. Jest to bardziej analityczne podejście, które uczy dziecko „rozłożenia” słowa na pojedyncze komponenty. Metoda ta sprawdzi się lepiej wśród wzrokowców.

W metodzie literowej dziecko uczy się na początku rozpoznawania liter alfabetu, a potem przechodzi do zrozumienia, jak te litery łączą się w sylaby i wyrazy. To podejście skupia się na detalach i wymaga więcej cierpliwości.

W praktyce do nauki czytania metodą literową korzysta się często z kart do nauki liter, książek edukacyjnych czy też specjalnych programów komputerowych. Rodzice mogą pomagać, czytając z dzieckiem i zwracając jego uwagę na poszczególne litery w czytanym tekście.

Metoda globalnego czytania

Metoda globalna polega na nauczaniu dzieci rozpoznawania całych wyrazów i zdań od razu, bez dzielenia ich na mniejsze komponenty jak sylaby czy litery. Jest odpowiednia dla starszych dzieci, już w wieku szkolnym. Dziecko uczy się rozpoznawania całych wyrazów i fraz jako jednej „całości”.

Ta metoda jest bardziej holistyczna i stara się wykorzystać kontekst oraz zrozumienie dziecka dla danego języka. Do ćwiczenia globalnego czytania można korzystać z książek z dużą czcionką, w których te same wyrazy są często powtarzane, czy specjalnych aplikacji do nauki czytania. Metoda ta jest często wykorzystywana przez nauczycieli na początkowych etapach edukacji. 

Jeżeli twoja pociecha już w miarę dobrze radzi sobie już z czytaniem po polsku, to najwyższy czas, aby wprowadzić ją do świata czytania po angielsku dla początkujących. 

Metoda Cudowne Dziecko to wszechstronny system wspierania rozwoju dzieci od najmłodszych lat aż do wczesnej młodości. Metoda dr Czerskiej zaliczana jest zwykle do metod globalnych, gdyż w nauce czytania rodzic prezentuje dziecku na dużych kartach całe wyrazy – jak obrazy. Inaczej niż w przypadku czytania globalnego, w metodzie dr Czerskiej, prezentując wyrazy i zdania, rodzic daje dziecku wiele okazji do samodzielnego odszyfrowania kodu liter. Choć nikt nie uczy dziecka liter, ono samo uczy się, która litera odpowiada za który dźwięk.

Metoda skupia się na naturalnych procesach uczenia, takich jak nauka czytania. Nauka czytania metodą cudowne dziecko dedykowana jest wszystkim dzieciom zdrowym, z problemami neurologicznymi, rozwojowymi lub uszkodzeniem mózgu, od poczęcia do 10 roku życia. Jest przeznaczona dla dzieci od urodzenia do wieku wczesnoszkolnego.

Różnorodność działań – od obserwacji wyrazów, przez analizę zdań, aż po rozwijanie pamięci fotograficznej i kreatywności – sprawia, że metoda jest atrakcyjna dla dzieci i przynosi szybkie efekty. Co więcej, nauka czytania w ramach metody Cudowne Dziecko wspiera nie tylko umiejętności językowe, ale również różne aspekty rozwoju, takie jak inteligencja czy zdolności operacyjne. W praktyce oznacza to, że dziecko uczy się czytania w sposób naturalny i przyjemny, co wpływa korzystnie na jego ogólny rozwój intelektualny i emocjonalny.

Spostrzegawczy rodzice sami zauważą, że w pewnym wieku dziecko zaczyna interesować się książkami czytanymi przez rodziców, ilustrowanymi historyjkami dla dzieci czy opowiadaniami. Warto tę naturalną ciekawość dziecka wykorzystać i jeszcze zanim dziecko nauczy się czytać, sprawić, aby maluch zainteresował się światem liter, wyrazów i sylab. Poniżej znajduje się 6 praktycznych wskazówek, jak rodzice mogą wspierać dzieci w nauce czytania. 

1. Codzienna rutyna czytania: Stworzenie codziennej rutyny czytania to jeden z najważniejszych kroków w nauczaniu dziecka tej umiejętności. Wybierz książki, które są dostosowane do wieku i zainteresowań dziecka. Regularne czytanie nie tylko wprowadzi dziecko w świat literatury, ale także pomoże w nauce rozpoznawania liter i słów.
2. Interaktywna nauka: Podczas czytania stawaj na interakcję. Zadawaj dziecku pytania dotyczące treści, zachęcajcie do wyjaśniania nieznanych słów lub do przewidywania, co stanie się dalej w historii. W ten sposób dziecko zaczyna rozumieć kontekst i uczy się analizować tekst.
3. Używaj materiałów edukacyjnych: Wsparcie wizualne, takie jak karty z literami, karty z wyrazami, gry planszowe dotyczące czytania czy aplikacje edukacyjne, mogą być bardzo pomocne, aby nauczyć dziecko czytać płynnie. Mogą one służyć jako urozmaicenie i wprowadzenie dodatkowego elementu zabawy w proces nauki.
4. Pozwól dziecku wybierać: Daj dziecku możliwość wyboru, co chciałoby czytać. Niezależnie czy to komiksy, książki naukowe czy bajki, ważne jest, aby dziecko miało poczucie własnego udziału w procesie nauki. Im bardziej dziecko jest zainteresowane tematem, tym chętniej będzie czytać.
5. Wspólne odkrywanie liter w otoczeniu: Literki są wszędzie: na opakowaniach, w książkach, na ulicznych znakach. Wykorzystaj to do nauki. Podczas spaceru zwracajcie uwagę na różne napisy i zachęcaj dziecko do ich czytania.
6. Cierpliwość i wsparcie emocjonalne: Nauka czytania to proces, który może być frustrujący dla dziecka. Twoje wsparcie emocjonalne i cierpliwość są kluczowe. Zachęcaj, chwal i podkreślaj każdy postęp, nawet jeśli jest niewielki.

Co robić, gdy dziecko nie chce czytać? 

Gdy dziecko nie wykazuje zainteresowania czytaniem, najważniejsze jest zrozumienie przyczyny tej niechęci. Czy jest ona związana z trudnością w rozumieniu tekstu, czy może brakiem zainteresowania tematem? Być może dziecko zmaga się z niezdiagnozowanymi jeszcze trudnościami rozwojowymi, takimi jak dysleksja, które utrudniają naukę czytania. 

Odpowiedzi na te pytania pomogą dostosować metody i materiały do indywidualnych potrzeb dziecka. Warto zachęcać pociechę do czytania poprzez wspólne spędzanie czasu z książką, ale niczego nie forsować.

Możemy również zastąpić tradycyjne książki audiobookami czy interaktywnymi aplikacjami edukacyjnymi, które uczynią naukę bardziej atrakcyjną. Ważne jest, aby proces nauki czytania był dla dziecka przyjemny i nie kojarzył się z przymusem. Z czasem (i cierpliwością) większość dzieci znajduje radość w odkrywaniu nowych światów przez literaturę.

Aby nauczyć czytać dziecko samodzielnie, warto postawić na gry i zabawy. Oto kilka pomysłów, jak przeprowadzić je w domu. 

• Gra w samochody: Oklej miniaturowe samochody papierową taśmą i zapisz na nich sylaby, których się uczycie (np. „la”, „lo”). Następnie narysuj na papierze parking z tymi samymi sylabami. Dziecko musi odstawić samochody na odpowiednie miejsca parkingowe, kojarząc sylaby z literami.
• Gra w kubki: Opisz papierowe kubki różnymi sylabami, których się uczycie. Przygotuj żetony lub patyki z tymi samymi sylabami i poproś dziecko, by sortowało je do odpowiadających im kubków. To doskonałe ćwiczenie na kojarzenie.
• Klocki z sylabami: Na klockach zapisz różne sylaby i proś dziecko, aby łączyło je w całe wyrazy. Na przykład, jeśli na klockach są zapisane „wa” i „fle”, dziecko może je połączyć, tworząc słowo „wafle”.
• Zdjęciowe dopasowywanie: Na odwrotach zdjęć członków rodziny zapisz ich imiona, podzielone na sylaby. Poproś dziecko, by ułożyło te części w odpowiedniej kolejności, korzystając z podpisów na zdjęciach.
• Pałeczki do sushi z literami: Na końcach pałeczek do sushi umieść flagi z zapisanymi sylabami lub wyrazami. Przygotuj kubki z dużymi literami odpowiadającymi tym sylabom i zrób w nich małe otwory. Dziecko ma za zadanie wbić flagę w odpowiedni kubek.
• Obrazki i packa na muchy: Gra jest przeznaczona dla kilku osób. Przygotuj obrazki różnych przedmiotów i packi na muchy. Wypowiadaj nazwy przedmiotów, dzieląc je na sylaby, a dzieci mają za zadanie jak najszybciej „pacnąć” packą w odpowiednią ilustrację.
• Cyfry i sylaby: Pokaż dziecku kartkę z odpowiednią liczbą kropek lub samą cyfrą. Dziecko ma za zadanie wymyślić słowo, które ma tyle samo sylab, ile jest kropek na kartce.

Dziecięcą miłość do czytania można także zbudować poprzez wspólne czytanki, opowiadania i historyjki dla dzieci, czytane w ramach ćwiczeń lub jako bajka na dobranoc. Poniżej znajdują się 3 super książki do nauki czytania dla dzieci, którym warto przyjrzeć się bliżej. 

• „Najlepsza książka do czytania metodą sylabową” Książkożercy – to zbiór historyjek do samodzielnego czytania. Książka została przygotowana w oparciu o metodę symultaniczno-sekwencyjną (sylabową) nauki czytania, polecaną przez nauczycieli i metodyków nauczania wczesnoszkolnego. Teksty z zaznaczonymi sylabami wspierają proces płynnego czytania. Tematyka historyjek oraz piękne ilustracje sprawią, że nauka czytania będzie wciągającą i fantastyczną zabawą.
• „Litery. Nauka czytania” Ewa Przyłubska, Feliks Przyłubski – to książka dla dzieci, które chcą doskonalić swoje umiejętności w czytaniu. Warto po nią sięgnąć, chcąc pomóc dzieciom opanować naukę liter.
• „Czytamy razem Zestaw do nauki czytania” Praca zbiorowa – ten edukacyjny zestaw inspiruje do wspólnej lektury i spędzania czasu. Został przygotowany w sposób, który pozwala na mnóstwo zabawy dostosowanej do wieku dzieci oraz, gdy dziecko będzie na to gotowe, stopniowe opanowywanie nauki czytania.

Czy ten artykuł był pomocny? 

Niezależnie od wybranej metody , najważniejsze jest, aby proces nauki czytania był dla malucha przyjemnością, a nie obowiązkiem. Pamiętaj, że wspólne czytanie to nie tylko doskonały sposób na rozwijanie umiejętności czytelniczych, ale także na budowanie silnej i trwałej więzi z dzieckiem.