Trening dla mózgu – ćwiczenia na prawą i lewą półkulę mózgu

Mózg ludzki jest niesamowicie złożonym organem, składającym się z dwóch głównych półkul. Te półkule, choć są ze sobą ściśle powiązane, odpowiadają za różne funkcje i mają swoje specyficzne role w naszym działaniu i myśleniu. Podział ten wynika z biologicznej ewolucji i pozwala na bardziej efektywne przetwarzanie informacji.

Półkule mózgu, mimo iż pozornie stanowią swoje lustrzane odbicie, w rzeczywistości różnią się zarówno pod względem anatomicznym, jak i funkcjonalnym. Asymetria strukturalna ujawnia się przede wszystkim w zróżnicowanej wielkości niektórych rejonów mózgu oraz ich przestrzennej orientacji. Odmienności można także znaleźć w budowie cytoarchitektonicznej

odpowiadających sobie struktur prawej i lewej półkuli. Z kolei asymetria funkcjonalna mózgu ujawnia się głównie w zakresie mowy, emocji oraz zdolności wzrokowo-przestrzennych.

Na co dzień, obie półkule mózgu pracują razem, by połączyć swoje unikalne zdolności i umożliwiać kompletne pojmowanie i doświadczanie świata wokół nas. Warto pamiętać, że podział funkcji między półkulami nie jest absolutny i może różnić się w zależności od jednostki. Nawet jeśli u dziecka jedna półkula jest bardziej dominująca w pewnych funkcjach, druga nadal odgrywa ważną rolę we wspieraniu i uzupełnianiu jej działań. 

Za co odpowiada lewa półkula mózgu?

Funkcje lewej półkuli mózgu często opisuje się jako bardziej analityczne i logiczne. Główne obszary jej działania to:

• Język i mowa: Lewa półkula jest głównie odpowiedzialna za rozumienie i tworzenie języka u większości praworęcznych ludzi. Obejmuje to przetwarzanie gramatyki, składni oraz fonetyki.
• Matematyka i logiczne myślenie: Umożliwia analityczne myślenie, rozwiązywanie problemów matematycznych oraz przetwarzanie sekwencyjnych informacji.
• Kolejność i organizacja: Lewa półkula jest bardziej zorientowana na przetwarzanie informacji w sposób sekwencyjny, co pozwala na planowanie i organizowanie działań.
• Przetwarzanie tekstu: Czytanie, pisanie oraz analiza tekstu są zazwyczaj kontrolowane przez lewą półkulę.
• Kontrola ruchu prawej strony ciała: Lewa półkula kontroluje mięśnie i ruchy prawej strony ciała.

Osoby z dominującą lewą półkulą mózgu mogą wykazywać większe zdolności analityczne, preferować konkretne i logiczne podejście do problemów oraz być lepiej zorganizowane.

Za co odpowiada prawa półkula mózgu? 

Prawa półkula mózgu jest często kojarzona z funkcjami kreatywnymi, intuicyjnymi i abstrakcyjnymi. Jej główne role to:

• Przetwarzanie przestrzenne: Prawa półkula pozwala nam rozumieć i interpretować przestrzeń wokół nas, np. orientację w terenie, rozpoznawanie twarzy.
• Kreatywność i intuicja: Umożliwia abstrakcyjne myślenie, marzenia, wyobraźnię i inne procesy kreatywne.
• Rozpoznawanie emocji: Prawa półkula odgrywa kluczową rolę w rozumieniu i przetwarzaniu emocji, zarówno własnych, jak i innych ludzi.
• Muzyka i sztuka: Interpretacja muzyki, rytmu, tonów i innych form sztuki jest głównie kontrolowana przez prawą półkulę.
• Kontrola ruchu lewej strony ciała: Prawa półkula odpowiada za ruchy i mięśnie lewej strony ciała.

Osoby z dominującą prawą półkulą są z natury bardziej spontaniczne, kreatywne i często bardziej emocjonalne.

Kiedy zacząć stymulację lewej i prawej półkuli u dzieci? 

Lekarze i neuropsycholodzy zgodnie podkreślają, że mózg dzieci jest niezwykle plastyczny, co oznacza, że łatwo się adaptuje i rozwija. Wcześnie rozpoczęta stymulacja obu półkul mózgu może przynieść wiele korzyści. Wielu ekspertów zaleca rozpoczęcie ćwiczeń już od pierwszych miesięcy życia, choć podział na „lewopółkulowe” i „prawopółkulowe” działania zaczyna się wyraźnie uwidaczniać około trzeciego roku życia dziecka.

W literaturze naukowej można znaleźć dwa nurty dotyczące asymetrii

funkcjonalnej mózgu. Pierwszy, którego przedstawicielem jest Lenneberg, traktuje rozwój funkcji poznawczych równolegle w obu półkulach – rozwój mowy i zdolności początkowo jest ekwipotencjalny, to znaczy, że w chwili urodzenia obie półkule są takie

same. Cechami funkcjonalnymi mózgu dziecka jest równoważność funkcjonalna struktur oraz plastyczność rozumiana jako możliwość przejmowania funkcji uszkodzonych obszarów przez miejsca nieuszkodzone. Obie cechy pozostają do siebie w takim stosunku, że im mniejsza specjalizacja, tym większa plastyczność. Dopiero po czasie mamy do czynienia ze stopniową lateralizacją, kształtującą się w pełni w okresie dorastania. 

Druga koncepcja zakłada występowanie funkcjonalnych różnic półkulowych już we wczesnym okresie rozwoju i charakteryzowanie się półkul takim samym wzorcem asymetrii, jaki występuje u osób dorosłych. Współczesne dane o asymetrii występujące u niemowląt są bardzo przekonywające, ale badania wciąż trwają. Z drugiej strony niepodważalne są dane kliniczne wskazujące na możliwość zmian funkcji jednej półkuli na skutek uszkodzenia drugiej z nich. Ostatecznie, choć pewne cechy asymetrii są już obecne w momencie narodzin, finalna organizacja mózgowa kształtuje się w ciągu życia dziecka i jest ona zależna od warunków, w jakich dziecko się rozwija. 

Według amerykańskiego psychologa J. P. Guilforda, można rozróżnić myślenie lewopółkulowe od prawopółkulowego. Myślenie konwergencyjne (logiczne, zbieżne, przypisywane lewej półkuli), charakteryzuje się poszukiwaniem jednego, konkretnego rozwiązania. Typowym przykładem, gdzie należy zastosować myślenie konwergencyjne, jest rozwiązywanie równań matematycznych czy krzyżówek. 

Przeciwieństwem jest myślenie dywergencyjne (kreatywne, rozbieżne, przypisywane prawej półkuli), które skupia się na poszukiwaniu wielu możliwych rozwiązań jednego problemu. Takie myślenie można zaobserwować podczas burzy mózgów czy tworzenia szkiców artystycznych.

W dzisiejszym, wymagającym i dynamicznym świecie, należy wykorzystywać na co dzień oba typy myślenia. Bez uporządkowania i ustrukturyzowania nawet najlepsze twórcze rozwiązania pozostałyby chaosem, a z kolei samą logiką i działaniem zgodnie z raz przyjętymi zasadami trudno jest odnieść sukces, prześcignąć konkurencję, wynaleźć nową technologię, czy zmienić świat. 

Rynek pracy, w który będą wkraczać obecne dzieci, będzie od nich wymagał nieustannego łączenia myślenia dywergencyjnego z konwergencyjnym, a zatem angażowania zarówno prawej jak i lewej półkuli mózgu. Warto zatem zadbać o ich zrównoważony rozwój!

Najlepszymi ćwiczeniami wspierającymi rozwój lewej półkuli mózgu są wszelkiego rodzaju łamigłówki, zadania logiczne, zadania matematyczne, ćwiczenia analityczne i ćwiczenia pamięciowe. Warto sięgnąć po:

• Sudoku, to popularna łamigłówka matematyczna, która rozwija umiejętności logicznego myślenia, analizowania i rozumienia sekwencji.
• Krzyżówki, pomagają w rozwijaniu słownictwa i zdolności analitycznych, wspierają naukę ortografii.
• Zadania z matematyki, wspierają rozumienie liczb i relacji między nimi oraz wymagają logicznego myślenia. 
• Zagadki logiczne, uczą myślenia poza schematem i analizowania różnych możliwości. Są świetnym treningiem na wytężenie umysłu.
• Nauka języka obcego – rozwija zdolności lingwistyczne i pamięciowe.
• Układanki lewopółkulowe, wspierają rozwój grafopercepcji, percepcji wzrokowej, sekwencji, kategoryzacji tematycznej. Uczą dostrzegania reguł, relacji i różnic oraz ich przetwarzania (analizy), rozwijają zdolności językowe (mówienie), myślenie logiczne, analogię, a także budują fundamenty pod przyszłą zdolność czytania i pisania.

Ćwiczenia wspierające rozwój prawej półkuli będą ściśle związane z kreatywnym wyrażeniem się. Mają za zadanie stymulować mózg do nieograniczonej regułami pracy twórczej i prowadzić do swobodnego poszukiwania różnych rozwiązań. Warto spróbować: 

• Rysowanie, które stymuluje zdolności przestrzenne i wyobraźnię. Wspiera prawą półkulę, ponieważ promuje myślenie wizualne i interpretację obrazów.
• Malowanie, podczas którego korzystamy z intuicji i ekspresji, co wzmacnia zdolności przestrzenne i artystyczne charakterystyczne dla prawej półkuli.
• Zadania DIY (Zrób to sam), czyli budowanie, tworzenie i projektowanie. Takie zajęcia zachęcają do myślenia przestrzennego i kreatywnego, co rozwija zdolności prawej półkuli.
• Kreatywne pisanie, może obejmować tworzenie historii, opowiadań, poezji czy scenariuszy, co angażuje wyobraźnię i kreatywność.
• Gra Góra Uczuć, odkrywa schematy myślenia i pokazuje, jak dziecko radzi sobie ze współpracą i komunikacją w grupie. Gra bazuje na bazuje na zdaniach niedokończonych, wymagających kreatywnego podejścia, ćwiczeniach stymulujących wyobraźnię, zadaniach z zakresu komunikacji interpersonalnej, ćwiczeniach oddechowych.

Synchronizacja półkul mózgowych to ważny proces prowadzący do wzmocnienia współpracy między lewą a prawą półkulą mózgu. Oba te obszary odpowiadają za różne funkcje poznawcze, jednak wzajemnie wspierają się w realizacji złożonych zadań. Dlatego tak ważne jest, aby pracowały razem w harmonii. Eksperci w dziedzinie neurologii i psychologii sugerują różne metody do osiągnięcia tej równowagi. 

• Ruchowe ćwiczenia krzyżowe: Polegają one na wykonywaniu ruchów, które angażują obie strony ciała jednocześnie, np. marsz krzyżowy (z dotykaniem kolana lewej nogi do prawej dłoni i odwrotnie) lub joga. Te ćwiczenia zwiększają koordynację i komunikację między półkulami.
• Słuchanie muzyki: Muzyka angażuje obie półkule mózgu – lewą do analizy sekwencji i rytmu, a prawą do interpretacji melodii i harmonii.
• Łamigłówki i gry umysłowe: Gry, które wymagają jednoczesnego logicznego myślenia (lewą półkulą) i kreatywnego rozwiązania (prawą półkulą) świetnie sprawdzą się jako narzędzie do synchronizowania pracy obu półkul mózgowych. 
• Medytacja: Medytacja pomaga w wyciszeniu umysłu, co może prowadzić do lepszej integracji myśli i procesów poznawczych pochodzących z obu półkul mózgu.
• Ćwiczenia głębokiego oddychania: Głębokie oddychanie zwiększa dopływ tlenu do mózgu, poprawiając jego funkcjonowanie. Ponadto, skupienie na głębokim oddychaniu może pomóc wyciszyć aktywną lewą półkulę, która często dominuje w naszym codziennym życiu. Głębokie oddychanie może pomóc w równoważeniu aktywności obu półkul. Zwłaszcza w połączeniu z medytacją, może przyczynić się do przesunięcia dominacji z lewej półkuli mózgu na prawą, co sprzyja bardziej holistycznemu i kreatywnemu myśleniu.

Poniżej znajdziesz angażujące ćwiczenia oraz pomysły na zabawy, które wspierają jednoczesną pracę obu półkul mózgu.

• Gry logiczne z elementami kreatywnymi, na przykład gry, które wymagają tworzenia strategii, ale także improwizacji, takie jak gra planszowa “Rebel Cortex”.
• Puzzle 3D, wymagają analizy i kreatywnego myślenia.
• Gry fabularne, łączą logiczne podejście z kreacją lub odtwarzaniem historii.
• Gry typu „Escape Room”, stawiają przed uczestnikami logiczne wyzwania oraz potrzebę kreatywnego myślenia.
• Krzyżówki obrazkowe, łączą zdolności słowne i wizualne.
• Gry planszowe z elementami strategii i improwizacji, takie jak „Osadnicy z Catanu”.
• Pamięciowe karty obrazkowe, angażują pamięć i zdolności wizualne. Na przykład klasyczne memory. 
• Gry wymagające skojarzeń, na przykład „Dixit”, który łączy abstrakcyjne obrazy z kreatywnym opowiadaniem.

Korzyści dla mózgu z nauki nowego języka lub instrumentu muzycznego 

Nauka nowego języka obcego lub gry na instrumencie muzycznym to nie tylko zdobycie kolejnej umiejętności, ale również kompleksowe ćwiczenie dla mózgu. Takie aktywności angażują zarówno lewą, jak i prawą półkulę mózgu, promując większą plastyczność neuronalną oraz tworzenie nowych połączeń synaptycznych. 

Uczniowie Novakid podczas lekcji angielskiego online aktywują obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie językowe, pamięć oraz rozumienie kontekstu. Z kolei nauka gry na instrumencie, na przykład na fortepianie, zmusza mózg do koordynacji ruchów rąk z rozpoznawaniem dźwięków, co wpływa na rozwój zdolności przestrzennego myślenia i pamięci słuchowej.

Korzyści z angażowania się w działania artystyczne, takie jak taniec lub teatr 

Działania artystyczne, takie jak taniec czy teatr stymulują mózg w wielu różnych obszarach. Taniec, będący połączeniem ruchu i ekspresji, aktywuje obszary mózgu odpowiedzialne za koordynację, równowagę i emocje. W praktyce, kiedy tancerz uczy się nowej choreografii, ćwiczy zarówno pamięć mięśniową, jak i przestrzenną. 

Teatr z kolei angażuje mózg w rozumienie kontekstu, interpretację tekstu i wyrażanie emocji. Aktor, odgrywając różne role, stawia się w sytuacjach wymagających empatii i zrozumienia dla postaci, co może prowadzić do rozwoju zdolności interpersonalnych i umiejętności rozpoznawania emocji innych osób.

O zdrowie mózgu warto dbać w każdym wieku. Im lepiej zatroszczymy się o najważniejszy organ w naszym ciele, tym sprawniej będzie on działał wraz z upływem lat. Co zatem robić, a czego unikać, aby cieszyć się zdrowym i prawidłowo funkcjonującym mózgiem? Poniżej znajdziesz 10 praktycznych wskazówek! 

1. Zdrowe odżywianie dla mózgu: Jedz produkty bogate w kwasy tłuszczowe Omega-3, antyoksydanty i witaminy, np. tłuste ryby morskie, awokado, owoce leśne, zieloną herbatę, orzechy i ciemnozielone warzywa liściaste. 
2. Regularne ćwiczenia: Poprawiają krążenie i zdrowie mózgu. Wpływają na dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne.
3. Dbanie o zdrowy sen: Sprzyja regeneracji mózgu oraz optymalizuje jego funkcje i pracę.
4. Medytacja i relaks: Pomagają w redukcji stresu i wpływają korzystnie na kondycję mózgu.
5. Nauka przez całe życie: Podejmuj nowe wyzwania, ucz się nowych rzeczy, niezależnie od wieku. Nigdy nie jest za późno na naukę, a dzięki niej mózg nieustannie otrzymuje nowe stymulanty i pozostaje aktywny.
6. Zdrowe relacje społeczne: Kontakty z innymi ludźmi wspierają zdrowie emocjonalne i kognitywne.
7. Unikanie alkoholu i używek: Mogą one trwale uszkodzić mózg. Dzieci do 18 r.ż. nie powinny mieć żadnej styczności z substancjami, które negatywnie wpływają na rozwój mózgu. 
8. Regularne przerwy podczas nauki i w pracy: Pomagają mózgowi się zregenerować i nabrać nowej energii do dalszej, wytężonej pracy.
9. Głębokie oddychanie: Pomaga w synchronizacji półkul mózgu.
10. Ograniczanie czasu przed ekranem: Zbyt dużo czasu spędzonego przed ekranami emitującymi niebieskie światło, np. smartfon, telewizja, komputer, może wpływać negatywnie na zdrowie mózgu i obniżać jego efektywność.