Jak nauczyć dziecko dyscypliny? 6 odpowiedzi na pytania rodziców

Samodyscyplina lub pozytywna dyscyplina u dzieci to zdolność do samokontroli i samoregulacji w obliczu różnych sytuacji dnia codziennego. Czasem samodyscyplina oznacza silną wolę, czyli zdolność do panowania nad swoimi emocjami i zachowaniami. 

Umiejętność ta jest szczególnie ważna przy wyrabianiu nowych nawyków i dążeniu do osiągnięcia krótko i długoterminowych celów, wyznaczonych najczęściej przez nas samych, przy jednoczesnym ignorowaniu zachcianek i pokus, które mogą dać niepożądane efekty. 

Samodyscyplina oznacza też umiejętność podejmowania właściwych decyzji w określonych sytuacjach oraz zdolność do rozgraniczenia i priorytetyzacji przyjemności oraz obowiązków. 

Samodyscyplina uczona od najmłodszych lat buduje naszą siłę, wytrwałość i charakter. “Zmuszanie” się do robienia rzeczy, na które nie zawsze mamy ochotę lub powstrzymywanie się od wykonania tych, które chcemy zrobić w danym momencie, nie jest prostym zadaniem. Samodyscyplina pomaga jednak w budowaniu pozytywnych nawyków. Im wyższy jej poziom, tym prościej jest to zrobić.

Samodyscypliny warto uczyć od jak najmłodszego wieku, ponieważ opanowanie jej zasad to długotrwały proces, z którym mierzą się nawet dorośli. Należy jednak dobrać odpowiednie metody dostosowane do wieku dziecka. 

Już nawet 3 latki mogą uczyć się dyscypliny. Po skończonej zabawie zachęć pociechę do posprzątania swoich zabawek. Wyjaśnij dziecku spokojnym tonem, jakie zasady panują w domu i dlaczego wszyscy starają się utrzymywać porządek. Nie wyręczaj dziecka z obowiązku, ale przypominaj i nagradzaj za dobre zachowanie.

Amerykańska psycholożka, Diana Baumrind, w połowie ubiegłego wieku wyróżniła style wychowawcze, które pozostają aktualne do dziś. Początkowo były to trzy style: autorytatywny, autorytarny i pobłażliwy (liberalny). Później tę klasyfikację rozszerzono, dodając czwarty styl – obojętny. 

Nauka pozytywnej dyscypliny łączy się ze stylem autorytatywnym, nastawionym na  sprawowanie kontroli nad dzieckiem w racjonalny i demokratyczny sposób. Podstawą pozytywnej dyscypliny, podobnie jak autorytatywnego stylu wychowania jest uznanie i szacunek do dziecka, ale także nastawienie na przestrzeganie zasad, tłumaczenie, dlaczego zasady mają sens i czemu służą oraz pilnowaniu ich przestrzegania. 

Chcesz wiedzieć, jakim typem rodzica jesteś? Czy masz predyspozycje do wpajania dziecku samodyscypliny? Rozwiąż quiz przygotowany przez eksperta. Sprawdź na podstawie różnych sytuacji z dnia codziennego, jak Twoje zachowanie wpływa na wychowanie dziecka i czy samodyscyplina jest Ci bliska.

Warto pamiętać, że nasze działania związane z dyscyplinowaniem dzieci,  przygotowują młode umysły do dorosłego życia, w którym zasady i przepisy, to codzienność. Dzięki nauce dyscypliny od najmłodszych lat przystosowujesz dziecko do radzenia sobie we współczesnym świecie norm, nakazów i wdrożysz je do godnego życia w dynamicznym społeczeństwie. 

Zobacz jakie metody wspierają rozwój samodyscypliny*:

• Świadomość konsekwencji podjęcia danego działania lub jego zaniechania – warto uświadomić dziecku, co się stanie, jeśli coś zrobimy lub czegoś nie zrobimy np. gdy będziemy do późna oglądać telewizję,  jutro trudniej będzie nam wstać do szkoły. Jest to realna konsekwencja i zdając sobie z niej sprawę, jesteśmy bardziej zmobilizowani, by położyć się spać wcześniej.
• Wyznaczanie sobie celów – wiele celów wymaga systematycznej pracy, by je osiągnąć, a aby regularnie wykonywać daną czynność, potrzebna jest samodyscyplina np. wyznaczamy sobie cel, by na koniec roku mieć 6-tkę z angielskiego. Musimy w związku z tym codziennie przez określony czas uczyć się języka angielskiego.
• Stosowanie nagrody za dotychczasowe postępy – takie małe przyjemności będą stanowić dodatkową motywację do wykonywania lub nie wykonywania danych czynności. Ważne jest, by były to nagrody inne, niż to, co robimy lub przeciw czemu „walczymy” np. za odbycie wszystkich treningów w tym tygodniu możemy wybrać się do kina, a nie zjeść fast food.
• Realizowanie celów małymi krokami – porwanie się na duży cel, w momencie, gdy nie mamy odpowiednich umiejętności czy energii może skutkować porażką. Lepiej podzielić go na mniejsze części lub wykonywać etapami np. jeśli dawno nie uprawialiśmy sportu, ciężko będzie nam wykonywać trening codziennie. Z początku możemy być zmotywowani, ale po jakimś czasie poczujemy się przetrenowani i zniechęceni. Lepiej wykonywać ćwiczenia co drugi dzień i stopniowo zwiększać ich ilość i częstotliwość.

Jak nauczyć dziecko dyscypliny? Najlepiej będąc jako rodzic dobrym przykładem i samodzielnie realizować dobre nawyki oraz wywiązywać się ze swoich obowiązków. 

Żaden dorosły i żadne dziecko tak naprawdę nie lubi obowiązków. Rodzice często oczekują, że ich dzieci będą chętnie odrabiać lekcje, chodzić do szkoły i brać na siebie odpowiedzialność bez okazywania negatywnych emocji. Tymczasem, zdaniem pscyholog dziecięcej Gülizar Şehitoğlu to jest zupełnie nierealne. Wszyscy jesteśmy ludźmi, mamy tendencję do prokrastynacji, przedkładania rozrywek nad obowiązki oraz nawet do brania odpowiedzialności za złe uczucia. 

Takie jest życie, dlatego musimy dać dzieciom przestrzeń do okazania swoich negatywnych emocji. Jeżeli młodzi uczniowie nie chcą odrabiać lekcji i często narzekają na szkołę, ale w końcu z własnej woli bez przypominania wezmą się z naukę – musimy ich nagradzać. Pozytywna motywacja wspiera naukę samodyscypliny u dzieci i młodzieży. 

Pomocą dla rodziców w nauce dyscypliny u dzieci może być książka Jane Nelsen i Lynn Lott: “Pozytywna Dyscyplina dla nastolatków”. Pokazuje rodzicom, jak lepiej komunikować się z nastolatkiem i wychodzić poza destrukcyjne cykle zemsty i poczucia winy, wynikające z walki o to, czyje będzie ostatnie zdanie i budować relacje oparte na szacunku.

Istnieje wiele metod, wspomagających rozwój samodyscypliny u dzieci w różnym wieku. Sprawdź kilka wybranych przez nas praktycznych wskazówek, jak dyscyplinować dzieci. 

Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków

• Zawsze wyjaśniaj zasady – dziecko należy nauczyć wszystkich zasad poprawnego zaufania, podobnie jak korzystania ze sztućców, czy z toalety. Dziecko nie wie, co to znaczy „być grzecznym” lub „odpowiednio się zachowywać”. Nie rozumie, dlaczego papierki po cukierkach należy posprzątać lub dlaczego nie może krzyczeć na rodziców. Każdą zasadę, którą próbujemy wpoić dziecku, trzeba starannie wyjaśnić. Najlepiej wcześniej, zanim dojdzie do określonego zachowania. Wraz z postawioną granicą, staraj się tłumaczyć dziecku, z czego ona wynika. Lepiej zrozumie wtedy cel i potrzebę określonego zachowania i nie skojarzy jej tylko z potrzebą władzy dorosłego.
• Unikaj słowa “nie” – jeśli nie podoba Ci się określone zachowanie dziecka, zamiast rozpoczynać zakaz od słowa „nie”, znacznie lepiej sprawdzi się zmiana komunikatu na bardziej pozytywny. Zamiast mówić „nie rzucaj tego papierka na podłogę”, powiedz „wyrzuć ten papierek do śmieci”. Jeszcze lepiej, uzasadnij swoje zdanie “…ponieważ będzie nam przyjemniej w domu, jeżeli nie będzie w nim bałaganu”. 
• Stosuj zakazy w przemyślany sposób – kiedy mówisz, że dziecku czegoś „nie wolno”, warto by odnosiło się to do wyjątkowych sytuacji. Wyraźny, stanowczy zakaz, który nie jest przez Ciebie powtarzany zbyt często, zwróci uwagę dziecka i podkreśli wagę tego, co powiedziałeś. Pamiętaj, że tego typu zakazy powinny obowiązywać w każdej sytuacji. Kiedy mówisz dziecku „nie wolno wspinać się na stół”, a chwilę później jednak je tam sadzasz, nie oczekuj przestrzegania Twoich zakazów w przyszłości. 
• Nie chroń dziecka przed naturalnymi konsekwencjami – nic tak nie uczy samodyscypliny, jak własne błędy. Zawsze warto jednak ostrzegać przed tym, co może się stać. Wystarczy, że powiesz „Jeśli skacząc do kałuży, przemoczysz sobie buty, wrócimy do domu”. Po takim ostrzeżeniu najważniejsze, by być konsekwentnym i faktycznie podjąć określone działanie. Pamiętając przykre wydarzenie, dziecko na następnym spacerze powinno inaczej podejść do tej samej sytuacji, wiedząc, do jakich konsekwencji doprowadziła ostatnio.
• Zawsze nagradzaj za dobre zachowanie – w większości przypadków, wystarczającą nagrodą za prawidłowe zachowanie jest Twoja uwaga. Nie powinieneś kupować zabawek za każdym razem, kiedy dziecko będzie grzeczne. Kiedy spodobało Ci się zachowanie dziecka, możesz powiedzieć: „O, widzę, że bardzo ładnie sprzątasz zabawki z podłogi”. Twoja uwaga to nagroda sama w sobie, dlatego nie powinieneś jej okazywać w sytuacjach, kiedy zachowanie dziecka jest negatywne.

Pozytywna dyscyplina dla nastolatków

• Wykorzystuj zachętę – różni się ona od pochwały tym, że zwraca uwagę na włożony wysiłek, a nie koncentruje się tylko na samym efekcie działania. Zainteresowanie dzieckiem i zachęcające komunikaty to podstawa pogłębiania wzajemnej relacji. Staraj się codziennie wyszukać kilka sytuacji, za które chciałbyś docenić swojego nastolatka i mu to jasno zakomunikuj. Możesz powiedzieć: „Wypakowałeś zmywarkę, doceniam twoją pomoc”. Pamiętaj, że nastolatek zachowuje się lepiej, kiedy czuje się lepiej.
• Spróbuj poczucia humoru zamiast kazań i wymówek – większość z nas, a nastolatki w szczególności, ceni sobie żarty i poczucie humoru. Dzięki nim jesteśmy w stanie poprawić atmosferę i zachęcić do współpracy. Żarty nie mogą jednak nikogo upokarzać i nie mogą dotyczyć żadnej osoby, w szczególności nastolatka, który jest bardzo wyczulony na swoim punkcie. Staraj się nie brać do siebie trudnego zachowania, bo tak naprawdę nie do ciebie jest skierowane. Zamiast tego obróć w żart sytuacje trudne i staraj się w lepszej atmosferze poznać prawdziwą motywację dziecka. 
• Rób interesy i bierz zastawy – proponowanie obopólnie korzystnego interesu, może zmotywować nastolatka, kiedy wszystkie inne metody zawodzą. Każda taka umowa powinna: być realistyczna, brać pod uwagę wiek i umiejętności nastolatka, a jej realizacja powinna być kontrolowana przez rodzica. Dobry przykład takiej umowy? Jeśli zaoszczędzisz połowę pieniędzy na nowe rolki, to dołożę, Ci drugą połowę. Jeżeli oddasz mi telefon na czas odrabiania lekcji, to dostaniesz go z powrotem po wykonaniu zadania.
• Wspólnie rozwiązujcie problemy – zaproś nastolatka do rozmowy i razem nazwijcie problem. Zapytaj dziecko, jak widzi tę sytuację i co czuje w związku z nią. Podziel się swoim punktem widzenia, na temat problemu, który spostrzegasz, a następnie wspólnie poszukajcie rozwiązań i wybierzcie takie, które odpowiada obu stronom. Koniecznie ustalcie termin weryfikacji uzgodnionego rozwiązania. Po jego upływie warto okazać dziecku uprzejmą i stanowczą konsekwencję – pozytywną lub negatywną w zależności od osiągniętego rezultatu. 
• Stosuj uprzejmą i stanowczą konsekwencję – Twoje uwagi co do zachowania dziecka muszą być proste, zwięzłe i przyjazne w tonie: np. „Widzę, że nie zrobiłeś tego, co miałeś zrobić. Może zrobisz to teraz?”. W odpowiedzi na protesty zapytaj: „Na co się umawialiśmy?”.  Jeżeli młoda osoba nadal się opiera, nie mów nic więcej. Odwołaj się do komunikacji niewerbalnej. Uśmiechaj się ze zrozumieniem, obejmij nastolatka, pokaż mu zegarek). Tak działa zasada „mniej znaczy więcej”. Im mniej mówisz, tym lepszy efekt osiągniesz. Im więcej mówisz, tym więcej dostarczasz nastolatkowi paliwa do dalszej kłótni – w której zawsze z tobą wygra. Kiedy nastolatek w końcu ulegnie, powiedz: „Dziękuję ci za to, że dotrzymałeś umowy”.

Co myślisz o nauce samodyscypliny u dzieci? Jak wygląda dyscyplinowanie pociechy w Twoim domu? Jeżeli któraś z naszych wskazówek była pomocna, koniecznie daj nam znać w sekcji komentarzy poniżej. Czekamy na Twoją opinię na temat samodyscypliny u przedszkolaków i nastolatków. 

*Źródło: https://witalni.pl/pojecie/samodyscyplina/